ΗΘΗ & ΕΘΙΜΑ ΖΑΚΥΝΘΟΥ: ΒΕΝΕΤΣΙΑΝΙΚΕΣ ΠΙΝΕΛΙΕΣ ΣΕ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΟΝΤΟ!!!

Ένα από τα ομορφότερα νησιά της Ελλάδας και αγαπημένος τόπος των Βενετσιάνων την περίοδο της Ενετοκρατίας είναι η Ζάκυνθος. Το Φιόρο του Λεβάντε είναι ένα νησί γεμάτο από πράγματα να δει, να εξερευνήσει και να απολαύσει κανείς κάθε εποχή του χρόνου. Όσον αφορά τα ήθη και έθιμα της είναι διαφορετικά γιατί οι βενετσιάνικες επιρροές είναι ιδιαίτερα έντονες.

 

Η Κουλούρα της Παραμονής των Χριστουγέννων

Το κόψιμο της Χριστοπαραμονιάτικης κουλούρας είναι ένα έθιμο που τηρούν με συνέπεια στη Ζάκυνθο την παραμονή των Χριστουγέννων. Όλα ξεκινούν αρκετές ώρες πριν, όταν οι νοικοκυρές ζυμώνουν με τον παραδοσιακό τρόπο την κουλούρα.

Μέσα σε ξύλινες σκάφες και με τη χρήση αλευριού με πολλά αρωματικά βότανα και με αρκετή δόση από καρύδια, σταφίδα, κρασί και λάδι, δημιουργούν ένα ψωμί, αφράτο και γευστικότατο. Αυτό το ψωμί, αφού το στολίσουν με πολλά περίτεχνα σχέδια από το ίδιο ζυμάρι και αφού το εμπλουτίσουν με κάποιο χρυσό ή ασημένιο νόμισμα, το ψήνουν σε φούρνο με ξύλα και το διατηρούν ζεστό μέχρι το βράδυ.

Παραμονή Χριστουγέννων, το απόγευμα, η οικογένεια μαζεύεται στο εορταστικό τραπέζι το οποίο φιλοξενεί στο κέντρο του, τη μεγάλη χριστουγεννιάτικη κουλούρα, μια νταμιτζάνα κόκκινο κρασί και τα πιάτα για το βραδινό έδεσμα, το οποίο λόγω νηστείας είναι ιδιαίτερα απλό, δηλαδή μια μπροκολόσουπα που σερβίρεται με λεμόνι, ντόπιες ελιές και κρεμμύδι.

Δίπλα από την αναμμένη εστία του σπιτιού βρίσκεται ένα ποτήρι που περιέχει λάδι με κρασί και ένα θυμιατό κάτω από την εικόνα της Παναγίας με το θείο βρέφος. Ο μεγαλύτερος άνδρας της οικογένειας παίρνει τον δίσκο με την κουλούρα στα χέρια του. Πάνω στον δίσκο ακουμπάνε τα χέρια τους όλα τα μέλη της οικογένειας. Ο δίσκος με την κουλούρα μεταφέρεται πάνω από τη φωτιά στο αναμμένο τζάκι. Εκεί ο αρχηγός της οικογένειας τη σταυρώνει τρεις φορές και χύνει πάνω της το λαδόκρασο, ψάλλοντας το απολυτίκιο της γέννησης του Χριστού.

Η νοικοκυρά θυμιατίζει όλο το σπίτι και ένας από τους νεότερους της οικογένειας παίρνει το τουφέκι του σπιτιού και πυροβολεί από το παράθυρο στον αέρα, «ανακοινώνοντας» ουσιαστικά ότι στο σπίτι αυτό γεννήθηκε ήδη ο Χριστός. Έπειτα, η κουλούρα επιστρέφει στο τραπέζι κι εκεί ο αρχηγός της οικογένειας αρχίζει να κόβει τα κομμάτια. Το πρώτο ανήκει στον Χριστό, το δεύτερο στον φτωχό, το τρίτο στο σπίτι και μετά στα μέλη της οικογένειας στα οποία διανέμεται κατά σειρά ηλικίας. Και φυσικά, σε αυτόν που θα πέσει το κομμάτι με το φλουρί θα είναι ο τυχερός για τους μήνες που θα ακολουθήσουν μέχρι τα επόμενα Χριστούγεννα.

Φώτα: Ο διαφορετικός αγιασμός

Στη Ζάκυνθο, κατά την τελετή του αγιασμού των υδάτων την ημέρα των Φώτων, ο Σταυρός δεν πετιέται στην θάλασσα αλλά «βαπτίζεται» από τον τοπικό Επίσκοπο, τοποθετημένος επάνω σε ένα μακρύ κοντάρι. Επίσης εκεί βουτούν και ένα μαντήλι, δεμένο σε κλωστή, με το οποίο πλένουν τα μάτια τους, για να μην πάθουν κάποια ασθένεια.

Στη γιορτή των Φώτων, όμως, ένα ακόμα έθιμο είναι να στολίζονται οι εικόνες στο εικονοστάσι του σπιτιού με νερατζόφυλλα. Στην κεντρική εικόνα βάζουν και ένα νεράντζι, το οποίο μένει εκεί μέχρι το πρωί της Καθαρής Δευτέρας. Τότε το βγάζουν και πίνουν τον χυμό του, για τον πονόλαιμο. Στην γιορτή των Φώτων, οι Ζακυνθινοί, που πηγαίνουν στην εκκλησία παίρνουν κοντά τους μια «τσούφα» (δέσμη) πορτοκάλια, τα οποία βουτούν στο αγιασμένο νερό, για να ευλογηθούν.

Τα Πανηγύρια στη Ζάκυνθο, οι λαϊκές γιορτές θρησκευτικού χαρακτήρα όπως τα πανηγύρια, των οποίων η παράδοση ακολουθείται μέχρι σήμερα, αντιπροσώπευαν στιγμές συνεύρεσης και διασκέδασης ιδίως για τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις που ήταν αποκλεισμένες από τις άλλες κοινωνικές εκδηλώσεις.

Σήμερα τα πανηγύρια στο νησί είναι πολλά με σημαντικότερο από όλα του Αγίου Διονυσίου, προστάτη του νησιού. Γίνεται στις 24 Αυγούστου, αλλά στην πόλη της Ζακύνθου οι προετοιμασίες αρχίζουν μερικές ημέρες πριν και η κορύφωση φτάνει το βράδυ της 24ης με μια μεγαλόπρεπη λιτανεία και πυροτεχνήματα. Σημαντικά είναι ακόμα: στις 31 Αυγούστου το Πανηγύρι της Παναγίας της Αναφωνήτριας, στις 8 Σεπτεμβρίου το πανηγύρι της Σπηλιώτισσας, τον Δεκαπενταύγουστο σε πολλά σημεία του νησιού κ.α.

Τση γριάς το πήδημα

Μια λαϊκή παράδοση με διδακτικό χαρακτήρα επικρατεί για την περιοχή «τση γρίας το πήδημα» στο Ξηροκάστελλο Βασιλικού. Εκεί,  υπάρχει ένα ρέμα που ονομάζεται «τση γρίας το πήδημα». Λέγεται ότι μία βραδιά με πολύ βροχή μία γριά γύριζε στο σπίτι της από τη χώρα. Φτάνοντας στο ρέμα διαπίστωσε ότι είχε φουσκώσει πολύ από τη βροχή και νευρίασε, άρχισε να βλαστημά και αποφάσισε να πηδήξει απέναντι αλλά έπεσε στο ρέμα και πνίγηκε. Η τοποθεσία πήρε το όνομα αυτό σαν αιώνιο παράδειγμα τιμωρίας που περιμένει όσους βλασφημούν τα θεία.

Οι Απόκριες

Ιδιαίτερος και γνωστός σε όλη την Ελλάδα είναι ο εορτασμός των Αποκριών στην Ζάκυνθο… Το καρναβάλι της Ζακύνθου είναι μεγαλοπρεπής και οφείλει τη διαφορετικότητα του στην προέλευση του από το καρναβάλι της Βενετίας. Η περίοδος της Αποκριάς αποτελεί για το νησί σήμερα μια στιγμή συλλογικής γιορτής διαρκείας περίπου δύο εβδομάδων, κατά τις οποίες οι κάτοικοι, σχεδόν, ξεχνούν όλες τις έννοιες τους  για να αφοσιωθούν στην οργάνωση της γιορτής.

Με φαγοπότια, τραγούδια, χορούς, μασκαρεμένοι θίασοι, «μπουλούκια», μουντζουρωμένοι και με «μωρέτες», άντρες με γυναικεία ρούχα και γυναίκες με αντρικά, μεταμφιεσμένοι σε γαμπρούς και νύφες, γυρίζουν στους δρόμους και παρασταίνουν κωμικές σκηνές, παίζουν λαϊκά θεατρικά έργα κι απαγγέλλουν με στόμφο και σε τραγουδιστό ύφος πειραχτικούς, σατιρικούς στίχους.

Η Λαμπρή στη Ζάκυνθο

Το Πάσχα ή Λαμπρή στη Ζάκυνθο γιορτάζεται με ξεχωριστό τρόπο, και τα ιδιαίτερα τοπικά έθιμα καθιστούν τον εορτασμό μοναδικό. Από τα μεγάφωνα των ναών, ξεχειλίζει η επτανησιακή πολυφωνική εκκλησιαστική μουσική, που απλώνεται στην πόλη της Ζακύνθου αλλά και σε κάθε χωριό, και κάνει τους ντόπιους και τους επισκέπτες να νοιώσουν την κατάνυξη των ημερών.

Το Σάββατο του Λαζάρου, οι δρόμοι της Ζακύνθου, γεμίζουν «βαγιά», που στη Ζάκυνθο δεν είναι η παραδοσιακή δάφνη αλλά κιτρινωπά φύλλα του φοίνικα, που με αυτά πλέκουν σταυρούς. Την επόμενη ημέρα, Κυριακή των Βαΐων, μετά τον εκκλησιασμό, έξω από τις εκκλησίες μοιράζεται «βαγί», ώστε να υπάρχει σε κάθε σπίτι.

Τη Μεγάλη Πέμπτη ανοίγουν οι θύρες όλων των ναών της Ζακύνθου από νωρίς το πρωί για να υποδεχτούν τους πιστούς, ενώ οι καμπάνες χτυπούν για τελευταία φορά πριν την Ανάσταση.

Τη Μεγάλη Παρασκευή το μεσημέρι, χιλιάδες πιστοί συρρέουν στην κεντρική πλατεία του νησιού και ακολουθούν τον Εσταυρωμένο και την περίφημη εικόνα Mater Dolorosa μέχρι την εκκλησία του Αγίου Νικολάου των ναυτικών, όπου ο μητροπολίτης ευλογεί τους πιστούς και μεταφέρει τον Εσταυρωμένο στο εσωτερικό της εκκλησίας, όπου και τον τοποθετεί πλέον στον Επιτάφιο.

Στη Ζάκυνθο, η λειτουργία του Επιταφίου ξεκινά στις 2 τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου και η περιφορά του γύρω στις 4, ενώ η επιστροφή στην εκκλησία γύρω στις 5:30 το πρωί συνοδεύεται στην συνέχεια από την πρώτη Ανάσταση. Είναι τότε που λαμβάνει χώρα το έθιμο «Γκλόρια» σε ανάμνηση της δόξας του Χριστού μετά την Ανάσταση και εκατοντάδες στάμνες σπάνε από τους πιστούς στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, ως πρώτη εκδήλωση χαράς για το αναστάσιμο γεγονός. 

Σύμφωνα με το τοπικό έθιμο δεν γίνεται λειτουργία μετά την Ανάσταση, αλλά το πρωί της Κυριακής, και το απόγευμα της Κυριακής πραγματοποιείται ο Εσπερινός της Αγάπης στον Ιερό Ναό του Αγίου Λαζάρου, στην πόλη της Ζακύνθου, και λιτάνευση της εικόνας της Παναγίας της Γαλανούσας και της εικόνας της Αναστάσεως.

Ο Βενετσιάνικος γάμος

Ένα δρώμενο που μας γυρνά πίσω πολλές δεκαετίες και αναπαριστά τον αρχοντικό και πλούσιο γάμο των Ενετών του 16ου αιώνα, πραγματοποιείται κάθε χρόνο στην Ζάκυνθο. Το έθιμο του Βενετσιάνικου γάμου είναι αναπόσπαστο κομμάτι του Ζακυνθινού καρναβαλιού και κάθε χρόνο, χιλιάδες επισκέπτες αλλά και Ζακυνθινοί, πλημμυρίζουν την πλατεία Αγ. Μάρκου, ώστε να το θαυμάσουν.

Σήμερα ο Βενετσιάνικος γάμος, αρχίζει από την πλατεία Αγ. Παύλου και διασχίζοντας τους κεντρικούς δρόμους της πόλης της Ζακύνθου, καταλήγει στην πλατεία Αγ. Μάρκου, όπου εκεί τελείται ο γάμος. H  πομπή του γάμου ανοίγει με τυμπανιστές και σημαιοφόρους. Ακολουθούν οι νεόνυμφοι και οι κοντινοί συγγενείς τους. Η νόνα (γιαγιά) μεταφέρεται μέσα σε λεντίκα (κλειστό φορείο μέσα στο οποίο μετέφεραν τους ευγενείς), ενώ ακολουθούν τα σεντούκια της νύφης με τα προικιά.

Την πομπή πλαισιώνουν οι προσκεκλημένοι, οι οποίοι φορούν ακριβή αντίγραφα στολών του 16ου αιώνα, ενώ κορίτσια κρατούν κάνιστρα με ροδοπέταλα και μπομπονιέρες. Στην συνέχεια ακολουθεί το γαμήλιο γλέντι, με αναγεννησιακούς χορούς και πολλά τοπικά παραδοσιακά εδέσματα όπως είναι τα ζαχαροκούκα (κουφέτα) και ορτζάδες ( σουμάδα).

Το σκαρτσοφόλι & τα «πιστρόφια» του γάμου

Στα χωριά της Ζακύνθου όπου ο γάμος γινόταν με προξενιό, όταν οι εμπλεκόμενοι συμφωνούσαν, έβαζαν κάτω το θέμα της προίκας και ετοίμαζαν το «σκαρτσοφόλι» που δεν ήταν άλλο από ένα συμφωνητικό στο οποίο ήταν καταγεγραμμένη όλη η προίκα. Έπειτα αν όλα πήγαιναν καλά, όριζαν ημερομηνία αρραβώνα ο οποίος και γινόταν στο σπίτι της νύφης.

Την επόμενη Κυριακή από την τέλεση του γάμου και του γλεντιού, γινόταν τα «πιστρόφια», δηλαδή οι νεόνυμφοι πήγαιναν για πρώτη φορά στο σπίτι της νύφης για να δει τους γονείς της.

Το έθιμο της Μαλλιαρής

Το βράδυ της τελευταίας ημέρας του Ιουλίου, και ενόψει της Σαρακοστής του Δεκαπενταύγουστου που ξεκινά την επομένη,  οι  Ζακυνθινοί της Χώρας συγκεντρώνονται στους παραλιακούς δρόμους που βρίσκονται στις άκρες της πόλης και περιδιαβαίνουν τραγουδώντας και ανταλλάζοντας αλληλοπειράγματα, περιμένοντας να πάει η ώρα δώδεκα τα μεσάνυχτα.

Με το που αλλάζει η μέρα και μπαίνει η 1η Αυγούστου, τα καμπαναριά που σημαίνουν την έλευση της Σαρακοστής, δίνουν το σύνθημα στους ζακυνθινούς, που  βγάζουν τα παπούτσια τους, ανασηκώνουν τα φουστάνια και τα μπατζάκια τους και μπαίνουν στην θάλασσα, στην άκρη εκεί που σκάει το κύμα, «για να πιάσουνε τη μαλλιαρή». Η Μαλλιαρή είναι μια πέτρα στην οποία έχουν φυτρώσει φυτά από εκείνα που φύονται κάτω από το θαλασσινό νερό και αν την βρουν αποτελεί «τρόπαιο», την οποία φέρνουν στο σπίτι τους κρατώντας την ψηλά στο χέρι,  και την τοποθετούν κάτω από το κρεβάτι.

Η «μαλλιαρή», κατά παράδοση αιώνων, φέρνει  καλοτυχία για όλη τη χρονιά, και, επιπλέον, διώχνει τα κουνούπια από το σπίτι. Όσο δε περισσότερο μαλλιαρή είναι η πέτρα, τόσες περισσότερες πιθανότητες έχουν οι ανύπαντρες να δούνε τον άντρα που θα παντρευτούν στον ύπνο τους. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Ζακυνθίων τη βραδιά αυτή διοργανώνει γιορτή με ζωντανή μουσική από μπάντες και χορωδίες, κρασί, παραδοσιακά εδέσματα,  βαρκαρόλες και ζακυνθινές καντάδες.

Η Σταυροπροσκύνηση & τα «ματσέτα» στο Τραγάκι

Την τρίτη Κυριακή των Νηστειών ή αλλιώς «Κυριακή της Σταυροπροσκύνησης», στη Ζάκυνθο μετά από τη Δοξολογία και στο «Άγιος ο Θεός», ο εφημέριος ξεκινάει από το Ιερό φέροντας επί της κεφαλής δίσκο με βιολέτες στη μέση του οποίου βρίσκεται ο σταυρός τον οποίο περιφέρει εντός του ναού τρεις φορές και αφότου τελειώσει το τελετουργικό μοιράζονται οι βιολέτες μαζί με ένα «ματσέτο» από λεβάντα και λουλούδια εποχής ως ευλογία στους πιστούς.

Τα τοπικά προϊόντα & κουζίνα

Η Ζάκυνθος είναι μια αγροτική κοινωνία ως επί το πλείστον με πιο  σημαντικά αγροτικά προϊόντα να είναι το λάδι, τα σταφύλια, τα εσπεριδοειδή και η σταφίδα. Το ψάρεμα και η κτηνοτροφία έχουν δευτερεύουσα σημασία στην οικονομία του νησιού.

Το λάδι που παράγεται είναι αγνό παρθένο ελαιόλαδο με χαρακτηριστική γεύση. Η Ζάκυνθος, όμως, φημίζεται και για το υπέροχο λαδοτύρι της. Παράγεται από κατσικίσιο και προβατίσιο γάλα και διατηρείται σε ελαιόλαδο. Έχει ιδιαίτερη, έντονη και αλμυρή γεύση και ανήκει στη κατηγορία σκληρού επιτραπέζιου τυριού.

Άλλο ένα προϊόν που θα αγοράσετε σίγουρα στο ταξίδι σας στη Ζάκυνθο είναι το μαντολάτο (τοπικό γλύκισμα που παρασκευάζεται από ασπράδια αυγών, αμύγδαλα, ζάχαρη και μέλι) και το παστέλι (τοπικό γλυκό που παρασκευάζεται από σουσάμι, αμύγδαλα και μέλι), η φυτούρα (τοπικό γλυκό που πωλείται σε πάγκους στην άκρη του δρόμου και παράγεται από σιμιγδάλι, τηγανίζεται και σερβίρεται πασπαλισμένο με ζάχαρη και κανέλα) κ.α.

Όταν επιλέξετε κάποιο από τα ταβερνάκια του νησιού για το φαγητό σας προτιμήστε να δοκιμάσετε παραδοσιακές συνταγές του νησιού όπως: Μελιντζάνες σκορδοστούμπι, Σκαρτσοτσέτα,  Κουνουπίδι Σοφιγαδούρα, Σγατζέτο, Κόκκορα γεμιστό και κλείστε το γεύμα σας γλυκά με κάποιο παραδοσιακό γλυκό του νησιού, τη φρυγανιά Ζακύνθου (κάτι σαν το εκμέκ του φτωχού όπου αντί για κανταΐφι έχει σιροπιασμένες φρυγανιές) ή τη φιτούρα (παραδοσιακό γλυκό  που σερβίρεται στη μεγάλη για το νησί γιορτή του Αγίου Διονυσίου).

                             Της δημοσιογράφου Ευαγγελίας Γουρνή