ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΜΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ

ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ.Το σώµα της µέλισσας χωρίζεται σε 3 διακριτά µέρη: την κεφαλή, το θώρακα και την κοιλία. Σε κάθε ένα
από αυτά βρίσκονται διάφορα όργανα, τα οποία θα δούµε στη συνέχεια.

 

Α. Βασίλισσα, Β. Κηφήνας, Γ. Εργάτρια. 

Κεφαλή. Στην κεφαλή της µέλισσας συναντάµε τα στοµατικά µόρια, τους οφθαλµούς και τις κεραίες.

Οφθαλµοί. Η µέλισσα έχει 2 σύνθετους οφθαλµούς στα πλάγια της κεφαλής, καθένας των οποίων αποτελείται από πολλά οµατίδια. Με τους σύνθετους οφθαλµούς η µέλισσα βλέπει παραστάσεις. Αντίθετα, µε του απλούς οφθαλµούς, οι οποίοι είναι 3 και βρίσκονται σε τριγωνική διάταξη στο µέτωπο της κεφαλής, αντιλαµβάνεται τις αλλαγές στην ένταση του φωτός.

Κεραίες. Οι κεραίες της µέλισσας είναι γονατοειδείς-νηµατοειδείς και αποτελούνται από τον σκάπο (ή σκήπο), τον ποδίσκο (ή µίσχο) και το µαστίγιο. Το µαστίγιο στις κεραίες των κηφήνων αποτελείται από 12 άρθρα, ενώ στη βασίλισσα και τις εργάτριες από 11 άρθρα. Πρόκειται για τα σηµαντικότερα αισθητήρια όργανα, στα οποία βρίσκονται τουλάχιστον 7 τύποι αισθητήριων οργάνων.

Στοµατικά µόρια. Όπως σε όλα τα έντοµα, έτσι και στις µέλισσες διακρίνουµε τα εξής στοµατικά µόρια: άνω και κάτω χείλος, δύο άνω γνάθοι, δύο κάτω γνάθοι και υποφάρυγγας. Ο τύπος των στοµατικών µορίων είναι λείχων-µυζητικός, αν και οι δύο άνω γνάθοι είναι σκληρές και µπορούν να δαγκώσουν. Χρησιµεύουν για την κατεργασία του κεριού και της πρόπολης, το άνοιγµα των κελιών κ.ά. Η προβοσκίδα αποτελεί το όργανο διατροφής και συλλογής του νέκταρος. Στην άκρη της υπάρχει το κοχλιάριο, ένα µαλακό εξάρτηµα, µε το οποίο η µέλισσα λείχει τις επιφάνειες από τις οποίες τρέφεται.

Θώρακας. Ο θώρακας αποτελείται από 3 τµήµατα, καθένα των οποίων φέρει ένα ζεύγος ποδιών, ενώ το δεύτερο και τρίτο τµήµα φέρουν και από ένα ζεύγος πτερύγων.

Πόδια. Το κάθε πόδι της µέλισσας αποτελείται από 5 τµήµατα: ισχύο, τροχαντήρας, µηρός, κνήµη και ταρσός. Το πρόσθιο ζεύγος ποδιών λέγεται σµηκτικού τύπου επειδή φέρει την αποσµηκτική συσκευή, µεταξύ κνήµης και ταρσού, µε την οποία καθαρίζει τις κεραίες από τη γύρη και τη σκόνη. Το µεσαίο ζεύγος ποδιών είναι βαδηστικού τύπου, ενώ το οπίσθιο είναι συλλεκτικού τύπου και φέρει στην κνήµη το καλαθάκι της γύρης, ένα κοίλωµα στην πεπλατυσµένη κνήµη µέσα στο οποίο κουβαλάει τη γύρη.

Kάθε πόδι φέρει στο τελευταίο άρθρο του ταρσού (πρόταρσος) νύχια, τα οποία βοηθάνε τη µέλισσα να περπατάει σε ανώµαλες επιφάνειες, καθώς επίσης και µια άλλη κατασκευή, το αρόλειο, το οποίο είναι µαλακό, σαν µαξιλαράκι, και βοηθάει το βάδισµα σε λείες επιφάνειες.  

Πτέρυγες. Η µέλισσα έχει δύο ζεύγη πτερύγων, µεµβρανοειδούς τύπου. Κατά την πτήση ενώνονται µεταξύ τους µε άγκιστρα και έτσι µεγαλώνει η επιφάνεια πτήσης. Η µέση ταχύτητα πτήσης της εργάτριας µέλισσας είναι περίπου 24 Κm/h.

Κοιλία. Η κοιλιά των µελισσών αποτελείται από 10 συνολικά κοιλιακούς δακτυλίους (7 ορατούς και 3 µη διακριτούς). Κάθε ένας από αυτούς αποτελείται από δύο επιφάνειες, τον τεργίτη (άνω επιφάνεια) και τον στερνίτη (κάτω επιφάνεια). Οι κοιλιακοί δακτύλιοι ενώνονται µεταξύ τους µε µεµβράνες, προσδίδοντας έτσι ελαστικότητα στην κοιλιά. Στην κοιλιά της µέλισσας βρίσκονται το σύνολο των εσωτερικών οργάνων, καθώς επίσης και το κεντρί. Το κεντρί είναι όργανο άµυνας. Αυτό της εργάτριας είναι ευθύ και φέρει άγκιστρα, ενώ της βασίλισσας είναι κυρτό και λείο. Ο κηφήνας δε φέρει κεντρί. Το κεντρί θεωρείται ότι είναι διαφοροποίηση του ωοθέτη. Όταν η εργάτρια κεντρίσει, δε µπορεί να ξαναβγάλει το κεντρί (εξαιτίας των αγκίστρων), το οποίο αποκολλάται µαζί µε το σάκο δηλητηρίου και τους περιβάλλοντες µυς. Οι µυς συνεχίζουν να συσπώνται και το δηλητήριο διοχετεύεται για περίπου 30-60 δευτερόλεπτα αφότου έχει ξεκολλήσει από το σώµα της µέλισσας. Γι’ αυτό, έπειτα από κάποιο κέντρισµα, το κεντρί πρέπει να αποµακρύνεται όσο γίνεται γρηγορότερα, και µάλιστα µε κάποιο αιχµηρό αντικείµενο µε φορά παράλληλη προς το δέρµα. Αν προσπαθήσουµε να το πιάσουµε από πάνω, απλά θα διοχετεύσουµε γρηγορότερα το δηλητήριο στον ιστό που κεντρίστηκε, καθώς θα πιέσουµε το σάκο δηλητηρίου.

Πεπτικό και απεκκριτικό σύστηµα. Το πεπτικό σύστηµα της µέλισσας ξεκινάει από το στόµα και καταλήγει στην έδρα. Χωρίζεται σε τρία µέρη, το πρόσθιο, το µέσο και το οπίσθιο έντερο. Το πρόσθιο έντερο περιλαµβάνει το φάρυγγα, τον οισοφάγο, τον πρόλοβο (ή µελιστόµαχο) και τον προστόµαχο. Το µέσο έντερο είναι το στοµάχι όπου γίνεται η πέψη. Τέλος, το οπίσθιο έντερο περιλαµβάνει την πυλωρική βαλβίδα µε τους σωλήνες Malpighi, το λεπτό και το παχύ έντερο, και καταλήγει στην έδρα. Με το πεπτικό σύστηµα συνδέονται και κάποιοι αδένες µείζονος σηµασίας, οι σιελογόνοι και οι υποφαρυγγικοί. Οι σιελογόνοι αδένες παράγουν το σάλιο, ενώ βρίσκονται στο κεφάλι και το θώρακα. Οι υποφαρυγγικοί αδένες βρίσκονται στο κεφάλι και παράγουν το βασιλικό πολτό στις νεαρές εργάτριες. Όταν η µέλισσα µεγαλώσει σε ηλικία, οι υποφαρυγγικοί αδένες ατροφούν και δεν παράγουν βασιλικό πολτό, αλλά εκκρίνουν ένα ένζυµο, την ιµβερτάση, το σηµαντικότερο ένζυµο για την παραγωγή µελιού. Ένα πολύ σηµαντικό τµήµα του πεπτικού συστήµατος της µέλισσας είναι ο πρόλοβος ή µελιστόµαχος. Σε αυτόν τον χώρο αποθηκεύεται το νέκταρ όταν η µέλισσα το συλλέγει και µέχρι να το αποθέσει στην κηρήθρα. Όσο το νέκταρ βρίσκεται στον πρόλοβο, γίνεται εµπλουτισµός µε διάφορα ένζυµα που θα συντελέσουν στην ωρίµανση του µελιού, όπως είναι η ιµβερτάση. Ο πρόλοβος έχει µεγάλη ελαστικότητα και µπορεί, όταν είναι γεµάτος νέκταρ, να καταλάβει το 1/3 του χώρου της κοιλιάς. Επίσης µείζονος σηµασίας τµήµα είναι ο προστόµαχος, ο οποίος παίζει το ρόλο βαλβίδας, µη επιτρέποντας την επαναφορά τροφής από το στοµάχι στον πρόλοβο. Ουσιαστικά δηλαδή, το περιεχόµενο του στοµάχου της µέλισσας ουδέποτε έρχεται σε επαφή µε το περιεχόµενο του πρόλοβου.

Κυκλοφορικό σύστηµα. Όπως συµβαίνει σε όλα τα έντοµα, το κυκλοφορικό σύστηµα αποτελείται από την καρδιά και την αορτή, για την κυκλοφορία της αιµολέµφου στη σωµατική κοιλότητα του εντόµου. ∆εν υπάρχουν φλέβες και αρτηρίες όπως στα θηλαστικά, ενώ και ο ρόλος της αιµολέµφου είναι διαφορετικός από αυτόν του αίµατος. Η αιµολέµφος έχει σαν κύρια αποστολή τη µεταφορά θρεπτικών συστατικών από το στοµάχι προς τα σωµατικά κύτταρα που τα έχουν ανάγκη. Λαµβάνει τα άχρηστα υλικά από τα κύτταρα, τα οποία, µέσω των σωλήνων Malpighi, διοχετεύονται στο λεπτό έντερο. Τέλος, συντελεί στην άµυνα της µέλισσσας, µεταφέροντας τα αιµοκύτταρα στα σηµεία όπου υπάρχει επίθεση από κάποιο παθογόνο. 

Αναπνευστικό σύστηµα. Οι µέλισσες αναπνέουν παθητικά, µέσω ενός συστήµατος σωληνώσεων, που λέγονται τραχείες, µε το όλο σύστηµα να λέγεται τραχειακό αναπνευστικό σύστηµα. Ο αέρας εισέρχεται στο σώµα της µέλισσας µέσω οπών σε διάφορα σηµεία του σώµατος, τα αναπνευστικά τρήµατα (ή στίγµατα) και, µέσω των τραχειών, το οξυγόνο µεταφέρεται στα κύτταρα που το χρειάζονται. Ταυτόχρονα, το διοξείδιο του άνθρακα αποµακρύνεται από αυτά. Σε κάποια σηµεία τους, οι τραχείες διευρύνονται και δηµιουργούν τους αερόσακους, οι οποίοι βοηθούν τη µέλισσα κατά την πτήση γεµίζοντας αέρα.

Νευρικό σύστηµα. Το νευρικό σύστηµα της µέλισσας είναι σχετικά απλό, αποτελούµενο από νευρικά κύτταρα, τα οποία συνδέονται µεταξύ τους, αλλά και µε τα διάφορα αισθητήρια όργανα, µε τη βοήθεια συνάψεων. Τα νευρικά κύτταρα συγκεντρώνονται σε οµάδες, που ονοµάζονται γάγγλια. Στο σώµα της µέλισσας υπάρχουν 7 γάγγλια, τα οποία µαζί µε τον εγκέφαλο, απαρτίζουν το νευρικό της σύστηµα.

Αναπαραγωγικό σύστηµα. Μόνο η βασίλισσα και ο κηφήνας έχουν πλήρως ανεπτυγµένο αναπαραγωγικό σύστηµα, ενώ οι εργάτριες ατροφικό. Τα γεννητικά όργανα της βασίλισσας απαρτίζονται από δύο καλά ανεπτυγµένες ωοθήκες, κάθε µια των οποίων αποτελείται από 150-180 ωοφόρους σωλήνες (οβαριόλες). Οι οβαριόλες παράγουν ένα µεγάλο αριθµό ωών, τα οποία µέσω των ωαγωγών, περνάνε από τη σπερµατοθήκη και εξέρχονται από τον κόλπο.

Στη σπερµατοθήκη βρίσκονται συγκεντρωµένα τα σπερµατοζωάρια των κηφήνων, µε τους οποίους η βασίλισσα ζευγάρωσε στην αρχή της ζωής της. Ο αδένας σπερµατοθήκης παρέχει θρεπτικά συστατικά στα σπερµατοζωάρια για να διατηρηθούν ζωντανά. Όταν το ωό διέρχεται από τον κόλπο, ελευθερώνονται µερικά σπερµατοζωάρια και το γονιµοποιούν. Αν το ωό προορίζεται για κηφήνα, τότε δεν ελευθερώνονται σπερµατοζωάρια και αυτό γεννιέται αγονιµοποίητο. Τα σπερµατοζωάρια στη σπερµατοθήκη είναι µερικά εκατοµµύρια και η βασίλισσα είναι σε θέση να γεννά για 2-4 (ή και 5) χρόνια. Ο κηφήνας είναι ώριµος σεξουαλικά 12 µέρες περίπου έπειτα από την έξοδό του από το κελί. Κατά το ζευγάρωµα, ο φαλλός αναστρέφεται, µε το σπέρµα να µεταφέρεται στην άκρη αυτού. Αυτή η αναστροφή επιτυγχάνεται µε τη σύσπαση κοιλιακών µυών, µε αποτέλεσµα η πίεση του αίµατος να ανέβει σηµαντικά και να προκληθεί έτσι η εκσπερµάτιση. Η σύσπαση των µυών συνεχίζεται και έτσι προκαλείται η αποκοπή του φαλλού από το σώµα του κηφήνα, µε τον ταυτόχρονο θάνατο αυτού.

Αδενικό σύστηµα. Οι µέλισσες διαθέτουν δύο ειδών αδένες, τους ενδοκρινείς και τους εξωκρινείς. Οι πρώτοι παράγουν ορµόνες που δρουν µέσα στο σώµα της µέλισσας, ενώ οι δεύτεροι σχετίζονται µε τις δραστηριότητες των µελισσών. Από τους ενδοκρινείς, σηµαντικοί είναι οι προθωρακικοί αδένες, οι οποίο συναντώνται µόνο στις προνύµφες και παράγουν την ορµόνη εκδυσόνη, η οποία ελέγχει τις εκδύσεις. Επίσης, οι αδένες corpora allata παράγουν τη νεανική ορµόνη (juvenile hormone), η οποία σχετίζεται µε τη διαφοροποίηση της κάστας. Όταν η προνύµφη προορίζεται για βασίλισσα, ο αδένας αυτός διεγείρεται από ουσίες του βασιλικού πολτού και παράγει µεγαλύτερες ποσότητες νεανικής ορµόνης. Στις ενήλικες µέλισσες, οι αδένες αυτοί ρυθµίζουν την αύξηση και ανάπτυξη αυτών, καθώς και την κατανοµή εργασιών. Οι εξωκρινείς αδένες είναι πιο χαρακτηριστικοί επειδή σχετίζονται µε 4 βασικές λειτουργίες της εργάτριας µέλισσας: την παραγωγή κεριού, την επικοινωνία, την άµυνα και την επεξεργασία της τροφής.

Κηρογόνοι αδένες. Υπάρχουν 4 ζεύγη κηρογόνων αδένων στο κάτω µέρος της κοιλιάς, από τον 4 ο ως τον 7 ο κοιλιακό στερνίτη. Το κερί παράγεται σαν διαυγές υγρό, το οποίο στερεοποιείται µόλις έρθει σε επαφή τον αέρα και βγαίνει υπό µορφή λεπιών. 

Αδένας Νασάνοφ. Βρίσκεται στον 7 ο κοιλιακό τεργίτη και παράγει την οµώνυµη φεροµόνη, µε την οποία οι εργάτριες υποδεικνύουν την είσοδο της φωλιάς, την ύπαρξη νερού και τροφής, ενώ βοηθά και στο σχηµατισµό του ‘τσαµπιού’ κατά τη σµηνουργία. Οι νεαρές εργάτριες εκκρίνουν µικρή ποσότητα, η οποία αυξάνει µε την ηλικία και µεγιστοποιείται την περίοδο που η εργάτρια λειτουργεί ως συλλέκτρια. Αδένας δηλητηρίου. Παράγει το δηλητήριο, το οποίο συγκεντρώνεται στο σάκο δηλητηρίου µέχρι η µέλισσα να κεντρίσει. Η ποσότητα του δηλητηρίου µέσα στο σάκο αυξάνει µέχρι τη 12η µέρα της ζωής της εργάτριας, φτάνοντας τα 0,3 mg.

Αδένες Άρνχαρτ. Βρίσκονται στο τελευταίο άρθρο του ταρσού, σε καθένα από τα 6 πόδια των θηλυκών µελισσών. Παράγουν ουσίες που συνθέτουν τη φεροµόνη «ίχνος ποδιού», η οποία κατευθύνει τις συλλέκτριες µέλισσες στα άνθη και την είσοδο της φωλιάς, ενώ η βασίλισσα την αποθέτει πάνω στα κελιά της κηρήθρας.

Σιαγονικοί αδένες. Οι αδένες αυτοί µοιάζουν µε σάκο και είναι προσκολληµένοι στις σιαγόνες. Είναι πολύ µεγάλοι στη βασίλισσα και παράγουν µίγµα πολλών ουσιών µε σηµαντική επίδραση στη σωστή λειτουργία του µελισσιού. Η συγκεκριµένη φεροµόνη λειτουργεί σαν ένδειξη για τις εργάτριες ότι υπάρχει βασίλισσα, και έτσι το µελίσσι διατηρεί τη συνοχή του. ∆ύο από τις ουσίες αυτές είναι οι σηµαντικότερες, το 9-οξο-2-δεκενοϊκό οξύ και το 9-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ. Η πρώτη λέγεται και βασιλική ουσία (queen substance). Οι σιαγονικοί αδένες στους κηφήνες είναι µικροί και ο ρόλος τους άγνωστος. Στις εργάτριες είναι σχετικά καλά ανεπτυγµένοι. Όταν οι εργάτριες είναι µικρής ηλικίας, παράγουν το σηµαντικότερο λιπίδιο του βασιλικού πολτού, το 10-υδροξυ-2-δεκενοϊκό οξύ. Σε µεγαλύτερη ηλικία παράγουν την ουσία 2-επτανόνη, η οποία δρα ως φεροµόνη συναγερµού.

Σιελογόνοι αδένες. Υπάρχουν οι κεφαλικοί και οι θωρακικοί σιελογόνοι αδένες. Ο ρόλος τους είναι η διάλυση των τροφών προς πέψη ή η κατεργασία υλικών, όπως του κεριού. Υποφαρυγγικοί αδένες. Βρίσκονται στην κεφαλή της εργάτριας και ο ρόλος τους είναι η παραγωγή του βασιλικού πολτού στην αρχή της ζωής της, οπότε και είναι καλά ανεπτυγµένοι. Καθώς η µέλισσα µεγαλώνει σε ηλικία, αυτοί οι αδένες ατροφούν, συρρικνώνονται και παράγουν κυρίως το ένζυµο ιµβερτάση, το οποίο είναι απαραίτητο για τη µετατροπή του νέκταρος σε µέλι.

Αδένας Κοστσέβνικοφ. Βρίσκεται στο κεντρί της µέλισσας και εκκρίνει ένα µίγµα ουσιών, από τις οποίες ο οξικός ισοαµυλεστέρας δρα σαν φεροµόνη συναγερµού. Η ουσία αυτή προκαλεί 20-70 φορές πιο έντονο συναγερµό από την 2-επτανόνη. Κάποιες άλλες από τις ουσίες που παράγει ο αδένας αυτός θεωρείται ότι κατευθύνουν τις µέλισσες προς τον στόχο. Γενικά, η φεροµόνη αυτή προκαλεί έντονο συναγερµό στις µέλισσες, µε αποτέλεσµα αν κάποιος κεντριστεί µια φορά να ακολουθήσουν και άλλα κεντρίσµατα. Μεταξογόνοι αδένες. Πρόκειται για τους αδένες που φέρουν οι προνύµφες και οι οποίοι εκκρίνουν το µετάξι για το πλέξιµο του κουκουλιού προ της νύµφωσης.

ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Όραση. Οι µέλισσες χρησιµοποιούν τη όραση κατά τη συλλογή τροφής, όπως επίσης και όταν επιστρέφουν στην κυψέλη. Γι’ αυτό και οι µελισσοκόµοι βάφουν τις κυψέλες µε διαφορετικά χρώµατα, ώστε οι µέλισσες να µη µπερδεύονται και να µπαίνουν σε διαφορετική κυψέλη. Το εύρος µήκους κύµατος που βλέπει η µέλισσα είναι 300-650 nm, µε αποτέλεσµα να µπορεί να διακρίνει 4 χρώµατα: υπεριώδες, µπλε, πρασινοµπλέ και κίτρινο. Το κόκκινο χρώµα δε µπορεί να το δει η µέλισσα, καθώς απορροφά σε µήκος κύµατος µεγαλύτερο από 650 nm. Από την άλλη, ο άνθρωπος βλέπει από 400 nm και πάνω, µε αποτέλεσµα να µη µπορεί να δει το υπεριώδες (300-400 nm). H µέλισσα έχει 3 απλούς και 2 σύνθετους οφθαλµούς. Οι απλοί οφθαλµοί δε βλέπουν παραστάσεις, αλλά αντιλαµβάνονται αλλαγές στην ένταση του φωτός. Οι σύνθετοι οφθαλµοί αντιλαµβάνονται τις εικόνες. Αποτελούνται από µερικές χιλιάδες οµατίδια, κάθε ένα των οποίων λαµβάνει ένα µέρος της συνολικής εικόνας, η οποία εν συνεχεία συναρµολογείται στον εγκέφαλο. Να πούµε τέλος, ότι οι τρίχες που βρίσκονται στην επιφάνεια των σύνθετων οφθαλµών αντιλαµβάνονται την κίνηση του αέρα, εκτιµώντας έτσι την ταχύτητα του ανέµου κατά τη διάρκεια της πτήσης.

Όσφρηση. Τα αισθητήρια όργανα της όσφρησης των µελισσών (sensilla placodea) βρίσκονται στα 8 τελευταία άρθρα των κεραιών. Πρόκειται για οσφρητικές πλάκες, οι οποίες αριθµούνται σε µερικές εκατοντάδες. Η µέλισσες χρησιµοποιούν την όσφρηση για τις οσµές λουλουδιών, και µάλιστα η οξύτητα µε την οποία τις αντιλαµβάνονται είναι 2 φορές µεγαλύτερη από αυτή του ανθρώπου. Επίσης, µε την όσφρηση αναγνωρίζουν άτοµα της ίδιας κυψέλης.

Γεύση. Η µέλισσα µπορεί να διακρίνει τις ίδιες 4 γεύσεις µε τον άνθρωπο (γλυκό, ξινό, πικρό, αλµυρό), µε τη διαφορά ότι το πικρό έχει µικρή σηµασία γι’ αυτές. Τα αισθητήρια όργανα της γεύσης (sensilla basiconica) βρίσκονται µες στο στόµα, στις κεραίες και στους ταρσούς των µπροστινών ποδιών. Η πιο σηµαντική από τις γεύσεις των µελισσών είναι το γλυκό, καθώς αυτό καθορίζει την προτίµηση των µελισσών για το νέκταρ των διαφόρων φυτών.

Αφή. Οι περισσότερες από τις τρίχες στην επιφάνεια του σώµατος των µελισσών αποτελούν τα αισθητήρια όργανα αφής τους (sensilla trichodea). ∆εν είναι γνωστό τι είδους ερεθίσµατα αντιλαµβάνονται.

Ακοή. Οι µέλισσες έχουν δύο ειδών όργανα για να αντιλαµβάνονται ήχους και δονήσεις. Έχει παρατηρηθεί ότι οι συλλέκτριες µέλισσες κάνουν κάποιο ιδιαίτερο ήχο µε τα φτερά τους ώστε να υποδηλώσουν στις υπόλοιπες ότι έχουν βρει τροφή. Αυτός ο ήχος συλλαµβάνεται από το όργανο του Johnston, το οποίο βρίσκεται στο γόνατο της κεραίας (µέσα στον ποδίσκο), αντιλαµβάνεται τους ήχους. Επίσης, είναι γνωστό ότι οι µέλισσες αντιδρούν πολύ γρήγορα σε χτυπήµατα των κυψελών τους, αντιλαµβανόµενες τις δονήσεις που προκαλούνται. Οι δονήσεις συλλαµβάνονται από τα λεγόµενα χορδοτονικά όργανα (scoloparia), τα οποία αποτελούνται από µια δέσµη σκολοποφόρων αισθητήριων κυττάρων (sensilla scolopophora). ∆ύο από αυτά υπάρχουν στη βάση της άρθρωσης κάθε κεραίας, ενώ 4 βρίσκονται σε κάθε πόδι, ένα στο µηρό, δύο στην κνήµη και ένα στον ταρσό.

Άλλες αισθήσεις. Εκτός των προαναφερθέντων, οι µέλισσες είναι σε θέση να αντιλαµβάνονται το διοξείδιο του άνθρακα, µε αισθητήρια όργανα που βρίσκονται στις κεραίες. Επίσης, αντιλαµβάνονται µεταβολές στη σχετική υγρασία, καθώς επίσης και αλλαγές στη θερµοκρασία του αέρα και την ατµοσφαιρική πίεση.

Yπάρχουν σηµαντικές µορφολογικές και ανατοµικές διαφορές µεταξύ των τριών διαφορετικών µορφών εντός της κυψέλης, δηλαδή της εργάτριας, της βασίλισσας και του κηφήνα. Αυτές οι διαφορές δίνονται συνοπτικά στον πίνακα.

Πηγή