ΜΕΛΙ - ΤΡΟΦΗ & ΦΑΡΜΑΚΟ - ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ ΕΩΣ ΣΗΜΕΡΑ

ΤΟ ΜΕΛΙ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

Μέλι, η πρώτη και η μοναδική για πολλούς αιώνες, φυσική γλυκαντική ουσία του ανθρώπου. Το φυσικό βιολογικό προϊόν, που παράγουν οι μέλισσες, το γνώρισαν οι άνθρωποι, το αγάπησαν και το συμπεριέλαβαν στη διατροφή τους, αναγνωρίζοντας την τεράστια θρεπτική του αξία.

Από τους προϊστορικούς χρόνους οι πρόγονοί μας ήξεραν πως να παίρνουν το μέλι και να το χρησιμοποιούν στη διατροφή τους. Θεωρούσαν το μέλι, θείο δώρο, αφού πίστευαν πως έπεφτε από τον ουρανό με την πρωϊνή δροσιά, πάνω στα λουλούδια και στα φύλλα και από εκεί το μάζευαν οι μέλισσες.

Οι 12 θεοί του Ολύμπου, τρέφονταν με αμβροσία και νέκταρ, γιατί πίστευαν ότι αποκτούν αθανασία και δύναμη. Η αμβροσία ήταν τροφή που είχε σαν βάση το μέλι και το νέκταρ ήταν ένα γλυκό ποτό που φτιαχνόταν από διάφορα φυτά με απόσταξη.

Οι ανασκαφές στη αρχαία Φαιστό στην Κρήτη και οι πήλινες κυψέλες που βρέθηκαν, μας πληροφορούν ότι οι Μινωίτες (το 3.400 π.Χ.), ήξεραν πως να παίρνουν το μέλι και να το χρησιμοποιούν στη διατροφή τους.

Η διατροφή των αρχαίων Ελλήνων χαρακτηριζόταν γενικά από την λιτότητα συνδυασμένη με την ποιότητα, όμως η διαδικασία του φαγητού ήταν μια ιεροτελεστία και το αρχαιοελληνικό τραπέζι ήταν τμήμα και δείγμα του επιπέδου του πολιτισμού τους.

Στις διατροφικές συνήθειες των αρχαίων Ελλήνων, το μέλι ήταν ένα από τα βασικά τρόφιμα. Οι καλλιτεχνικές απεικονίσεις (κεραμικά αγγεία , κεραμικά πιάτα, τοιχογραφίες και πήλινα ειδώλια) και οι γραπτές αναφορές στο μέλι και στη μέλισσα είναι πάρα πολλές και ενδεικτικά αναφέρουμε κάποιους φιλοσόφους, ποιητές και συγγραφείς, όπως ο Όμηρος, ο Ιπποκράτης, ο Δημόκριτος, ο Ξενοφώντας, ο Πυθαγόρας, οι οποίοι μας δίνουν πολλές πληροφορίες.

 

Τα «νωγαλεύματα», οι γλυκές λιχουδιές, τα εδέσματα δηλαδή, που συνόδευαν το κρασί, είχαν σαν βασικό υλικό το μέλι, αλλά και τα «τραγήματα»,  τα επιδόρπια δηλαδή,  που προσφέρονταν στο τέλος, ήταν γλυκά με μέλι, φρούτα και καρποί. Το δε κρασί που έρρεε άφθονο, ήταν συνήθως νερωμένο ή αρωματισμένο με μέλι ή με διάφορα αρωματικά (δενδρολίβανο, μέντα, θυμάρι, γλυκάνισο, μυρτιά).

 

Στην καθημερινή ζωή και διατροφή των αρχαίων Ελλήνων, το μέλι καταναλωνόταν είτε μόνο του, είτε αποτελούσε βασικό υλικό για την παρασκευή γλυκών, φαγητών, σαλτσών και ποτών.  Αναφέρονται γύρω στις 50  ονομασίες παρασκευασμάτων με μέλι. Θα αναφέρουμε κάποιες παρασκευές των αρχαίων Ελλήνων με βασικό υλικό το μέλι.

•     Οι «πλακούντες», όπως λεγόντουσαν οι περίφημες πίτες στην αρχαία Αθήνα, με μέλι, τυρί, λάδι και έβαζαν μέσα διάφορα καρυκεύματα.
•     Η «σησαμίς», μείγμα σησαμιού και μελιού σε σφαιροειδή μορφή, το σημερινό παστέλι.
•     Η «μελιτούττα», όπως έλεγαν γενικά τις μελόπιτες.
•     Τα «τήγανα» ή «τηγανίτες», ζύμη τηγανισμένη και σερβιρισμένη με μέλι, οι σημερινές τηγανίτες.
•     Η «χρυσόκολλα» ένα γλύκισμα με λιναρόσπορους και μέλι.
•     Ένα άλλο γλύκισμα ήταν, αλευρωμένο γάλα μέσα σε ειδικά κύπελλα, γαρνιρισμένο με μέλι και πασπαλισμένο με σουσάμι.
•     Το «γάστριν», αρχαίο Κρητικό γλυκό, μια ζύμη με βασικά υλικά σιτάρι,  μέλι, σουσάμι και καρπούς, ο πρόγονος του σημερινού μπακλαβά, σύμφωνα με τις περιγραφές του Αθήναιου στους «Δειπνοσοφιστές» (100 μ.Χ.).
•     Το «μηλόμελο», μήλα διατηρημένα σε μέλι καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου. Το μέλι αποκτούσε τη χαρακτηριστική οσμή των μήλων. Την ίδια συνταγή την παραλλάσανε και με άλλα φρούτα.
•     Το πρωϊνό στην αρχαία Ελλάδα περιλάμβανε μια κούπα «κυκεώνα», ρόφημα από βρασμένο θυμάρι, αρωματισμένο με σουσάμι ή μέντα, γάλα και χλιαρό νερό με μέλι.
•     Το «μελίκρατον», μέλι με γάλα, η τελειότερη τροφή των παιδιών.
•     Το «οξύμελον», μέλι με ξύδι, για την αντιμετώπιση του πυρετού.
•     Το «υδρόμελι», ηδύποτο που προκύπτει από την αλκοολική ζύμωση του μελιού. Παρασκευάζεται και στις μέρες μας.
•     Το «οινόμελι», μέλι διαλυμένο σε κρασί. Ο Δημόκριτος έζησε μέχρι τα βαθιά γεράματα γιατί κατανάλωνε οινόμελι με άρτο.
•     Παρασκεύαζαν επίσης σάλτσες με μέλι και ξύδι δυνατό και καρυκεύματα για τα χορταρικά τους.
•     Παρασκεύαζαν ένα μείγμα με κρασί και μέλι και άλειφαν τα γουρουνόπουλα πριν τα ψήσουν.

Και στην αρχαία Σπάρτη, όπου οι διατροφικές συνήθειες χαρακτηριζόταν από τη λιτότητα και την αυστηρότητα, παιδαγωγοί και εκπαιδευόμενοι στον Ταύγετο τρέφονταν για ένα μήνα με μέλι ( μήνας του μέλιτος ).

 

Στα Ελληνιστικά χρόνια οι κατακτήσεις του Μ. Αλεξάνδρου φέρνουν σε επαφή τους Έλληνες με άλλους λαούς της ανατολής, όπου γνωρίζουν καινούργιες γεύσεις και υλικά, αλλά το μέλι πάντα βασικό και αγαπημένο υλικό και αυτό φαίνεται και από την άνθιση του εμπορίου του μελιού.

Στην περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το μέλι αποτελούσε βασικό μέρος της διατροφής και είχε περίοπτη θέση. Γλυκίσματα με μέλι φτιάχνονταν στις παλατιανές κουζίνες για τα πλούσια και εντυπωσιακά τραπέζια των βυζαντινών παλατιών, στις κουζίνες των καπηλειών για τον απλό λαό, στις κουζίνες των σπιτιών αλλά και στα μοναστήρια. Οι Βυζαντινοί λάτρευαν τα γλυκίσματα, τα οποία τα ονόμαζαν «μελιτηρά», «μελιτώματα» ή «μελίπηκτα», γιατί το κύριο υλικό τους ήταν το μέλι. Οι Βυζαντινοί είχαν διαφορετική μαγειρική παιδεία και παράδοση γιατί τηρούσαν τις νηστείες της εκκλησίας, οπότε είχαν διαφορετικές διατροφικές συνήθειες.

Γνωστά γλυκίσματα της εποχής ήταν:

•       Ο «σησαμούς» ή «σησαμάτο» ή «παστέλο», γλύκισμα με μέλι και σησάμι, το σημερινό διαχρονικό παστέλι.
•       Τα «λαλλάγγια» ή «λάγανον», ζύμη που φουσκώνει, τηγανίζεται, σερβίρεται ζεστή,  περιχυμένη με μπόλικο μέλι, πασπαλισμένη με κανέλα και καρπούς, ένα περιζήτητο γλυκό για τους Βυζαντινούς. Γεύση αναλλοίωτη μέσα στο χρόνο αφού και σήμερα εκτός από αγαπημένο γλύκισμα, οι λαγγίτες ή λαλαγγίτες όπως τις ονομάζουμε στα μέρη μας, τις φτιάχνουμε στα γεννητούρια, στη χαρά και σε κάθε ξεκίνημα για το «καλό».
•     Το «καρυδάτο» γλυκό με μέλι και καρύδια, η σημερινή καρυδόπιτα.
•     Η «γρούτα», χυλός από αλεύρι με μέλι και σταφίδες, ήταν ένα από τα πιο συνηθισμένα γλυκίσματα.
•     Το «ρυζόγαλο» γαρνιρισμένο συχνά με μέλι.
•     Ο «κοπτοπλακούς» ή «κοπή» ή «κοπτόν», το αγαπημένο γλυκό των Βυζαντινών, ένα γλύκισμα με φύλλα ζύμης, αμύγδαλα, καρύδια και μέλι, η συνέχεια αυτού του γλυκού που ξεκίνησε σα «γαστρίν»,  είναι ο σημερινός μπακλαβάς.
•     Ζύμη που σερβίρονταν σα γλυκό με μέλι και κανέλα, τα σημερινά μελομακάρονα.

Με μέλι παρασκεύαζαν και  ηδύποτα της εποχής όπως είναι :

•       Το «οινόμελι» από παλιό κρασί με μέλι, σε αναλογία δύο προς ένα.
•       Το «μελίγαλα» μέλι με γάλα.
•       Το «ροδόμελι» φτιαγμένο από φύλλα ρόδων και μέλι.
•       Το «υδρόμελι» με νερό και μέλι σε αναλογία δύο (μέρη νερού) προς ένα (μέρος μελιού).

Οι Βυζαντινοί διατηρούσαν τις ελιές ( δημοφιλής και αγαπημένη τροφή, λόγω των νηστειών), εκτός από την άλμη και το ξύδι, σε «οξύμελι», ένα μείγμα με ξύδι και μέλι.

Και τα χρόνια περνούν, οι διατροφικές συνήθειες αλλάζουν συνεχώς, είτε εξαιτίας των κλιματικών αλλαγών, ή εξαιτίας της επιρροής από την επαφή με άλλους λαούς, ή λόγω των μετακινήσεων του πληθυσμού, τα σύνορα συνεχώς αυξομειώνονται, υπάρχει μεγάλη κοινωνική και οικονομική διαστρωμάτωση του πληθυσμού, καινούργια προϊόντα εμφανίζονται και ανακαλύπτονται (όπως η ζάχαρη), οι Έλληνες περνούν μεγάλες περιόδους φτώχειας και στέρησης, συναντώνται και συμβιώνουν με κουλτούρες διαφορετικών λαών, οι διατροφικές συνήθειες αρχίζουν να διαφέρουν στην πόλη σε σχέση με το χωριό, οι Έλληνες σκορπίζουν σε όλο τον κόσμο, γνωρίζουν καινούργιες γεύσεις, συνταγές και υλικά, γευστικές παραδόσεις διαφορετικών περιοχών και διαφορετικών εθνοτήτων συναντώνται με εκπληκτικά αποτελέσματα,  αλλά παρόλα αυτά, το μέλι παραμένει πάντα βασική τροφή και τα αγαπημένα γλυκίσματα με μέλι αγαπήθηκαν και υοθετήθηκαν από όλους.

Στη διάσημη Πολίτικη κουζίνα, το μέλι, το σιγόβραζαν για να σιροπιάσουν τα ονομαστά γλυκά του ταψιού, όπως ο μπακλαβάς, το γαλακτομπούρεκο, το καταϊφι, τα μελομακάρονα, τα φοινίκια, τα κουρκουμπίνια, τις δίπλες, τους λουκουμάδες, γλυκά γιορτινά, παραδοσιακά και αγαπημένα από τα αρχαία χρόνια έως και σήμερα, άλλα με μικρές αλλαγές και άλλα όχι.

Ο 20ο αιώνας όμως είναι ένας αιώνας με πολλές κοινωνικές αλλαγές, αλλαγές που έγιναν με υπερβολική ταχύτητα ειδικά τις τελευταίες δεκαετίες του, επηρεάζοντας και την Ελληνική κουζίνα και οδήγησαν στην αστικοποίηση της Ελληνικής παραδοσιακής κουζίνας και είχαν σαν αποτέλεσμα να αντικατασταθούν ή να παραγκωνιστούν υλικά και αξίες ετών και ανάμεσά τους και το αγνό, φυσικό βιολογικό προϊόν, το μέλι, που αιώνες ολόκληρους γλύκαινε τους Έλληνες.

Τα τελευταία χρόνια, οι Έλληνες, αλλά και όλος ο κόσμος, ανακαλύπτουν ξανά το μέλι σαν τροφή και το χρησιμοποιούν στη μαγειρική και την ζαχαροπλαστική. Διαπιστώνουμε ότι όλο και περισσότερο αντικαθιστά τη ζάχαρη στις καθημερινές διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων.

Σήμερα στην Ελληνική παραδοσιακή μαγειρική και κυρίως ζαχαροπλαστική υπάρχουν πάρα πολλές συνταγές με μέλι. Το μέλι στη μαγειρική χρησιμοποιείται σα βασικό υλικό για σάλτσες για τις σαλάτες ή σε μαρινάδα για κρεατικά η ψαρικά μαζί με άλλα υλικά (συνήθως κάποιο όξινο υλικό), ή σαν επάλειψη για να γίνει κρούστα ή για να καραμελώσει κάποιο κομμάτι κρέατος ή ψαριού.

Στη ζαχαροπλαστική φτιάχνονται όχι μόνο τα παραδοσιακά γλυκίσματα σχεδόν όμοια με όλα αυτά που έχουμε ήδη αναφέρει, ίσως κάποια από αυτά με διαφορετικά ονόματα, αλλά προστίθεται σαν βασικό υλικό και σε μοντέρνα και καινούργια γλυκά. Αλλά και το υδρόμελο και το ρακόμελο αγαπημένα ποτά φτιάχνονται και σήμερα.

Η στροφή των Ελλήνων προς τις γνήσιες και αυθεντικές γεύσεις, χρησιμοποιώντας σωστά και ορθολογικά τη σύγχρονη τεχνολογία και γνώση, είναι ένα ελπιδοφόρο μήνυμα για όλους εμάς που ασχολούμαστε με την παραγωγή αγνών, φυσικών, παραδοσιακών προϊόντων, με την ελπίδα ότι οι λέξεις όπως νόστιμο, γνήσιο, φρέσκο, αυθεντικό, παραδοσιακό, αφράτο και άλλες πολλές, να βρουν το πραγματικό τους νόημα.

Μέλι, οι Έλληνες το αγάπησαν ιδιαίτερα, ασχολήθηκαν με την μελισσοκομία από τα προϊστορικά χρόνια έως και σήμερα, κάνοντας το Ελληνικό μέλι ξακουστό για την εξαιρετική του ποιότητα, το μοναδικό του άρωμα και την πλούσια γεύση του.

Πηγή