ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΚΟΙ ΧΕΙΡΙΣΜΟΙ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

photo https://beebbc.blogspot.gr

Ο Οκτώβριος είναι ο μήνας του πευκόμελου, είναι επίσης ο μήνας με τις μεγαλύτερες αποδόσεις μελιού στην Ελλάδα.

Σχεδόν το 50% του ελληνικού μελιού παράγεται αυτόν τον μήνα. Η εκτίμηση αυτή ισχύει γενικότερα, το ποσοστό όμως έχει μια διακύμανση από χρονιά σε χρονιά που

οφείλεται κυρίως στην απόδοση άλλων σπουδαίων μελισσοκομικών φυτών όπως πορτοκάλι, βαμβάκι, θυμάρι, ανοιξιάτικο και πρώιμο (καλοκαιρινό) πεύκο κ.α. ΄Οσο πιο πετυχημένες είναι αυτές οι ανθοφορίες, είναι επόμενο ότι μικραίνει το ποσοστό του μελιού που βγαίνει τον Οκτώβριο και το αντίστροφο. Βέβαια και η παραγωγή του Οκτωβρίου επηρεάζει αυτή την διακύμανση, όχι όμως σημαντικά, γιατί είναι η πλέον σίγουρη και σταθερή περίοδος παραγωγής μελιού στη χώρα μας.

Οι εκκρίσεις του "εργάτη", του κοκοειδούς Marcalina hellenica, είναι πλουσιότερες, το μέγεθος του και οι ανάγκες διατροφής του είναι μεγαλύτερες, επομένως και οι εκκρίσεις που εκμεταλλεύονται οι μέλισσες, η θερμοκρασία του αέρα προπαντός όμως η σχετική υγρασία σε επίπεδα

που ευνοούν το πέταμα και την εργασία των μελισσών στα πεύκα (συλλογή) και στη κυψέλη (επεξεργασία της πρώτης ύλης και μετατροπής της σε μέλι).

Η επιτυχία λοιπόν τον Οκτώβριο στο πεύκο, είναι σχεδόν εξασφαλισμένη, περισσότερο απ' οπουδήποτε αλλού, όσον αφορά τη "βοσκή". Από κει και πέρα θα εξαρτηθεί από την " δυναμικότητα " των μελισσιών που είναι αποτέλεσμα της εργασίας του μελισσοκόμου τους προηγούμενους μήνες.

ΕΡΓΑΣΙΕΣ ΤΟΥ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ

 

Οι εργασίες αυτού του μήνα επικεντρώνονται στη παραγωγή πευκόμελου για τους περισσότερους μελισσοκόμους. Υπάρχει όμως μεγάλος αριθμός μελισσοκόμων που δεν μεταφέρουν τα μελίσσια τους στα πεύκα, κυρίως λόγω απόστασης ή άλλου λόγου που αφορά τον προγραμματισμό εκμετάλλευσης των μελισσιών.

Ακόμη και για τους μελισσοκόμους που συνηθίζουν να μεταφέρουν κάθε χρόνο τα μελίσσια τους στα πεύκα τον Οκτώβριο, η κάθε χρονιά έχει κάποιες ιδιαιτερότητες. (Γι' αυτό είναι χρήσιμη η "ανασκόπηση της χρονιάς " που προηγήθηκε, ώστε να συνδέονται οι χειρισμοί που προτείνονται με τα φετινά δεδομένα και όχι μόνο από τη γενικότερη γνώση και τις εμπειρίες παλαιοτέρων ετών).

Παραμονή στο πεύκο

 

Είναι επόμενο τα μελίσσια που μεταφέρθηκαν στα πεύκα από τα τέλη Ιουλίου - αρχές Αυγούστου, να έχουν "εξαντληθεί" με τον ερχομό του Οκτωβρίου. Είναι γνωστό το μπλοκάρισμα του γόνου στο πεύκο που έχει σαν αποτέλεσμα τη μη ανανέωση του πληθυσμού των εργατριών μελισσών και το σημαντικό αδυνάτισμα τους. Σ' αυτή την κατάσταση τα μελίσσια ούτε ν' αξιοποιήσουν μπορούν τις μελιτώδες εκκρίσεις ούτε και να ξεχειμωνιάσουν επιτυχώς και να "βγουν' γερά την ερχόμενη άνοιξη.

Σ' αυτή την περίπτωση η σύσταση είναι να ολοκληρωθούν οι τρυγητοί νωρίς τον Οκτώβριο και να μεταφερθούν τα μελίσσια εκτός πευκοδάσους.

Η αναζήτηση γυρεοφόρων ανθοφοριών είναι επιτακτική ανάγκη. Η ξηρασία όμως έχει επηρεάσει δυσμενώς τις ανθοφορίες της ερείκης, του πολύκομβου της ακονιζάς και άλλων φυτών που θα μπορούσαν να ήταν η λύση στις απαιτήσεις των μελισσιών. Σε κάθε όμως περίπτωση η παρακολούθηση των μελισσιών για το αν μαζεύουν ή όχι γύρη και εν συνεχεία η τροφοδότηση, αν χρειάζεται, με υποκατάστατο γύρης και διεγερτικά με αραιό σιρόπι, θα βοηθήσει τα μελίσσια να εκ θρέψουν γόνο.

 Για τα μελίσσια που μεταφέρθηκαν στο πεύκο αργά το Σεπτέμβριο η κατάσταση είναι διαφορετική. Τα μελίσσια αυτά στερήθηκαν ενδεχομένως το "πετυχημένο πεύκο" τον Αύγουστο, έχουν διατηρήσει όμως ακμαίο τον πληθυσμό τους και γόνο σ' αρκετά πλαίσια, ούτως ώστε να μπορούν άνετα να παραμείνουν στο πεύκο όλο τον Οκτώβριο και το 1ο δεκαήμερο του Νοεμβρίου.

Οι μελισσοκόμοι σ' αυτή την περίπτωση πραγματοποιούν και 2 τρύγους αφ' ενός, έχουν δε την προσδοκία ότι τον Νοέμβριο θα βρουν "ανοικτή σουσούρα" για να δυναμώσουν τα μελίσσια.

ΤΡΥΓΟΣ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΙΟ ΣΤΟ ΠΕΥΚΟ

Η σωστή προετοιμασία των μελισσιών για τον Οκτώβριο, είναι:

Δυνατά μελίσσια σε πληθυσμό και γόνο, τρυγημένα και "σφικτά". Φυσικά όταν λέμε τρυγημένα μελίσσια ("νηστικά"), εννοούμε να μη κουβαλάμε" πλαίσια μόνο με μέλι από το καλοκαίρι στο πεύκο.

Γιατί:

α) τα νηστικά μελίσσια "τραβούν" καλύτερα στο πεύκο.

β) φόρτωμα και ξεφόρτωμα γίνονται με λιγότερο κόπο.

γ)το μέλι που βγαίνει είναι περισσότερο πευκόμελο, άρα αργεί να κρυσταλλώσει.

δ) στο χρόνο που περιμένουμε να "ξεγονέψουν " τα μελίσσια για να τρυγήσουμε, θα είχαν γεμίσει και τα άδεια πλαίσια που θα αντικαταστήσουν τα πλαίσια με μέλι, άρα έχουμε μεγαλύτερη παραγωγή.

Όταν λέμε "σφικτά" μελίσσια, εννοούμε, τόσα πλαίσια στο μελίσσι, όσα καλύπτονται καλά από μέλισσες. Δηλαδή ο αριθμός των πλαισίων, δεν καθορίζεται από τις συνήθειες ή τις επιθυμίες των μελισσοκόμων, ούτε από τις αναμνήσεις παλαιοτέρων ετών, ούτε φυσικά από εγωιστικούς λόγους "να φαίνονται τα μελίσσια μας δυνατά από μακριά στους άλλους".

Ο πληθυσμός καθορίζει τον αριθμό των πλαισίων, γιατί οι μέλισσες με λιγότερα πλαίσια:

α) θα βγάλουν το ίδιο και περισσότερο μέλι.

β) θα επεξεργασθούν , θα εξατμίσουν και θα ωριμάσουν το μέλι γρηγορότερα

γ) ο τρυγητός θα είναι ευκολότερος (λιγότερα πλαίσια - καλύτερα σφραγισμένα).

δ) Η ποιότητα του μελιού καλύτερη και η ποσότητα του κεριού μεγαλύτερη

ε) Καλύτερη περιποίηση των πλαισίων και καθαρισμό τους από άρρωστες προνύμφες και μούμιες, αυγά και προνύμφες κηρόσκωρου κλπ.

Τα' ανωτέρω δεν σημαίνουν ότι πρέπει να φτάνουμε σε υπερβολές και να περιορίζουμε μελίσσια που φυσιολογικά καλύπτουν 18 - 20 πλαίσια, σ' ένα όροφο. Είναι σίγουρο όμως ότι τον Οκτώβριο στο πεύκο δεν πρέπει ν' αφήνουμε μελίσσια που μετά βίας καλύπτουν 12 - 13 πλαίσια, με ολόκληρο όροφο. Πολύ περισσότερο μελίσσια των 15 - 20 πλαισίων, να τα δίνουμε και άλλον όροφο, με την προσδοκία ότι θα γεμίσει μέλι.

 

ΣΥΝΕΝΩΣΗ ΜΕΛΙΣΣΙΩΝ

Η μοναδική περίπτωση εμφάνισης μελισσιών με 30 πλαίσια τον Οκτώβριο στο πεύκο είναι όταν συνενώνουμε 2 μελίσσια που το καλοκαίρι είχαν με επιτυχία το καθένα, έναν όροφο. Είναι μία τεχνική (που στηρίζεται κι' αυτή στον κανόνα του "σφικτού " μελισσιού) που εφαρμόσθηκε πειραματικά στη χώρα μας με καλά αποτελέσματα. Περισσότερο μέλι και γόνο σε μεγαλύτερη έκταση απ' ότι αθροιστικά τα δύο μελίσσια αν δεν τα συνενώσουμε. (στους πειραματισμούς κρατήθηκε μία μόνο βασίλισσα).

Ο πρώτος τρύγος αν γίνεται πριν τις 15 Οκτωβρίου είναι "ληστρικός". Δεν τρυγιούνται μόνο τα πλαίσια που έχουν γόνο (συνήθως 1 - 3 ).

Τα πλαίσια αυτά που είναι λογικό να έχουν στεφανώματα με ανθόμελα ή και ποσότητες γύρης, σημαδεύοντας ούτως ώστε να μη τρυγηθούν στον τελευταίο τρύγο. 

Μ' αυτόν τον τρόπο:

α) παίρνουμε πιο καθαρό πευκόμελο στον δεύτερο τρύγο.

β) αφήνουμε για το χειμώνα πλαίσια με ανθόμελα και γύρη, που είναι πιο κατάλληλα για χειμερινές τροφές.

Αν δεν τα σημαδεύουμε (με μαρκαδόρο) είναι πιθανό να μη τα ξεχωρίζουμε στο τέλος Οκτωβρίου, γιατί τότε ο γόνος θα λείπει εντελώς από τα μελίσσια.

ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΕΡΙΟΥ

Το κερί της μέλισσας είναι ένα μοναδικό και πολύτιμο προϊόν. Η ζήτησή του είναι σταθερή, χρησιμοποιείται στη χώρα μας από την αρχαιότητα σε πολλές εφαρμογές και αυτοί που το χρειάζονται περισσότερο είναι οι ίδιοι μελισσοκόμοι που το παράγουν.

Η σωστή τεχνική ν' ανανεώνουμε τακτικά τις κηρήθρες των μελισσιών μας αφ' ενός και η μη αξιοποίηση όλου του κεριού αφ' ετέρου, έχει σαν αποτέλεσμα η ζήτηση του κεριού να είναι μεγαλύτερη από την εγχώρια προσφορά, με αποτέλεσμα να πραγματοποιούνται εισαγωγές από τρίτες χώρες Κίνα, Κεντρική Αφρική κλπ. Τα τελευταία χρόνια η τιμή αγοράς του κεριού αυξήθηκε σημαντικά και οι δαπάνες για την αγορά φύλλων κηρήθρας σε μια μελισσοκομική επιχείρηση είναι σοβαρό στοιχείο του κόστους παραγωγής μελιού.

Παλαιότερα όταν οι εγχώριες κυψέλες στη χώρα μας ήταν σε κοινή χρήση, η παραγωγή του κεριού ήταν μεγαλύτερη και η ζήτηση από τους μελισσοκόμους μικρή, αφού δεν χρειάζονταν φύλλα κηρήθρας. Έτσι πολλές μελισσοκομικές οικογένειες κρατούσαν το κερί που έβγαζαν, για πολλά χρόνια, για να το χρησιμοποιήσουν σε μια έκτακτη ανάγκη, γάμο των παιδιών κλπ. Σήμερα όμως πρέπει ν' αξιοποιήσουμε αμέσως όλο το κερί, αφού όπως είπαμε οι ανάγκες σε φύλλα κηρήθρας είναι αυξημένες. Ατυχώς σε πολλές περιοχές της χώρας μας δεν αξιοποιείται το κερί, είτε γιατί δεν υπάρχει ντόπια βιοτεχνία κατασκευής φύλλων κηρήθρας, είτε γιατί θεωρείται πολύ μικρό έσοδο για ν' ασχοληθούν μ' αυτό οι μικροί ιδίως μελισσοκόμοι.

Ο Οκτώβριος είναι επίσης ο μήνας παραγωγής κεριού. Από τη μια μεριά του "ξελεπιδιάσματος" από τον τρύγο κι' από την άλλη η απομάκρυνση των πολυχρησιμοποιημένων κηρήθρων που γίνεται με τον τελευταίο τρύγο στο πεύκο.

Επαναλαμβάνω ότι οι παλιές κηρήθρες πηγαίνουν για λιώσιμο, οι σκούρες αλλά καφέ κηρήθρες επιστρέφονται στα μελίσσια και οι άσπρες φρεσκοκτισμένες διατηρούνται στην αποθήκη για να χρησιμοποιηθούν την άνοιξη.

Αν ξεχειμωνιάσουμε στο πεύκο ή σε περιοχές με πολύ υγρασία τότε μπορούμε να αφήσουμε "ακριανές κηρήθρες" δύο παλιές που θα τις απομακρύνουμε την άνοιξη. Ο λόγος γιατί η μελισσόσφαιρα τον χειμώνα σχηματίζεται στις μεσαίες κηρήθρες και οι δύο ακριανές "μουχλιάζουν" και καταστρέφονται από την περίσσεια υγρασίας.

ΑΣΘΕΝΕΙΕΣ

Αμερινάνικη σηψηγονία. Οι σηψηγονίες εμφανίζονται τους θερινούς μήνες, όμως το φθινόπωρο στο πεύκο είναι εύκολο να διαπιστώσουμε προσβολές που ξέφυγαν της προσοχής μας. Όταν φυσιολογικά στο τέλος Οκτωβρίου δεν

υπάρχει γόνος στα μελίσσια, ο προσβεβλημένος από αμερικάνικη σηψηγονία παραμένει και είναι εύκολο να το διαπιστώσει ο μελισσοκόμος που βγάζει πλαίσια από τρύγο. 
Το μέλι από τέτοιες κυψέλες είναι κατάλληλο για κατανάλωση, όμως τα πλαίσια πρέπει να τρυγιούνται στο τέλος και εν συνεχεία να καταστρέφονται με φωτιά.

 

Νοζεμίαση. Η εμφάνιση της νοζεμίασης εντοπίζεται στους ανοιξιάτικους συνήθως μήνες. Τα σπόρια όμως της νοζεμίασης υπάρχουν στο μελίσσι και γι' αυτό είναι πιο αποτελεσματικό να γίνεται προληπτική χορήγηση των φαρμάκων από το φθινόπωρο για τις περιοχές όμως που η ασθένεια

εμφανίζεται συχνά είναι δηλαδή ενδημική. Η φθινοπωρινή αντιμετώπιση σε συνδυασμό με ανοιξιάτικη έχει τα καλύτερα αποτελέσματα. Αν κάνουμε μόνο μία χορήγηση φαρμάκων, τότε η φθινοπωρινή είναι προτιμότερη από την ανοιξιάτικη.

Για τις υπόλοιπες περιοχές που η ασθένεια είναι σπάνια ή δεν εμφανίζεται συχνά, χορηγούμε θεραπευτική αγωγή μόνον όταν εμφανισθούν τα πρώτα συμπτώματα της νοζεμίασης την άνοιξη.

 

Βαρρόα. Το μπλοκάρισμα του γόνου τον Οκτώβριο στα πευκοδάση είναι μια πρώτης τάξεως ευκαιρία για την καταπολέμηση της βαρρόα. Κατά την προσωπική μου άποψη το μπλοκάρισμα του γόνου αυτή την περίοδο, είναι πλέον πλεονέκτημα και όχι σοβαρό μειονέκτημα όπως εθεωρείτο προ 20ετίας, πριν δηλαδή από την εμφάνιση της βαρρόα στη χώρα μας.

Η παρουσία όλων των ακάρεων πάνω στις μέλισσες, οι σχετικά υψηλές θερμοκρασίες που επιτρέπουν την δράση των ακαρεοκτόνων, το μεγάλο χρονικό διάστημα από τον επόμενο τρυγητό, δημιουργούν ιδανικές συνθήκες για την σωστή αντιμετώπιση.

Η πρόσφατη όμως διαπίστωση ότι η βαρρόα ανέπτυξε ανθεκτικότητα στο Φλουβαλινέϊτ (MAVRIK), μας αναγκάζει να είμαστε πιο προσεκτικοί, πιο συνεπείς και να μη παραλείπουμε την περίοδο αυτή να καταπολεμούμε το άκαρι με ένα εγκεκριμένο ακαρεοκτόνο. Δυστυχώς η έρευνα μέχρι στιγμής

δεν μπορεί να συστήσει φάρμακο ισάξιο του Φλουβαλινέϊτ, τόσο σε αποτελεσματικότητα όσο και σε δαπάνη και ευκολία εφαρμογής. Η χρήση πάντως περισσοτέρων του ενός ακαρεοκτόνου είναι σκόπιμη. Ελπίδες δίνει τώρα τελευταία η χρήση του οξαλικού οξέος.

Ανθοφορίες του μήνα

Λίγα είναι τα μελισσοκομικά φυτά του Οκτωβρίου. Η σουσούρα (φθινοπωρινό ρείκι) λόγω της ξηρασίας είναι σίγουρο ότι θ' αποδώσει μετά τον Οκτώβριο και αφ' όσον προηγηθούν βροχές. Η κουμαριά προς το τέλος του μήνα σ' ορισμένες περιοχές ίσως είναι η λύση. Η ακονιζά ( σκοτζάρι) πρέπει κι' αυτή να υπολογίζεται αυτόν τον μήνα μόνο εφ' όσον έχουμε έστω και μικρού ύψους βροχές.

Ο αρκουδόβατος στα πευκοδάση ή και αλλού είναι σπουδαίο φυτό (λέγεται έτσι γιατί ο αναρριχόμενος εύκαμπτος κορμός του, φέρει φοβερά αγκάθια που δημιουργούν σοβαρές πληγές στα χέρια των απρόσεκτων).

Ο κρόκος είναι επίσης σπουδαίο μελισσοκομικό φυτό για τις περιοχές όμως που καλλιεργείται (Δυτ. Μακεδονία). Στα παραθαλάσσια μέρη, το αρμυρίκι φθινοπωρινής άνθισης είναι μια βοηθητική λύση στο πρόβλημα κυρίως της κάλυψης των αναγκών των μελισσιών για γύρη.

Δημήτρης Τσέλλιος Γεωπόνος,πρώην διευθυντής του Ινστιτούτου μελισσοκομίας.