ΟΙ ΑΙΣΘΗΣΕΙΣ ΤΩΝ ΜΕΛΙΣΣΩΝ

Όσφρηση

 

Η όσφρηση της μέλισσας είναι μεγάλη, περίπου 10 φορές οξύτερη από την όσφρηση του ανθρώπου και 3-4 φορές από του σκύλου. Μπορεί να ανιχνεύει από μεγάλες αποστάσεις απειροελάχιστες ποσότητες οσμής στον αέρα.

Για τον εντοπισμό και ανεύρεση πηγών τροφής, οι μέλισσες χρησιμοποιούν πρώτα την όσφρηση, μετά την όραση, και κατόπιν τις άλλες αισθήσεις. Στα ταξίδια συλλογής νέκταρος, η αίσθηση της όσφρησης παίζει τον σημαντικότερο ρόλο με ποσοστό που ξεπερνά πολλές φορές το 80% έναντι των άλλων αισθήσεων.

Τα αισθητήρια όργανα της όσφρησης των μελισσών βρίσκονται στα 8 τελευταία άρθρα των κεραιών.

Πρόκειται για οσφρητικές πλάκες, οι οποίες αριθμούνται σε 3.000 στις εργάτριες και συλλέκτριες, έως 1.600 στις βασίλισσες ενω στους κηφήνες φθάνουν στο εκπληκτικό νούμερο των 30.000 πλακών.

Όταν μια μέλισσα τσιμπά, απελευθερώνει μια φερομόνη συναγερμού (μυρωδιά μπανάνας). Θα πρέπει να ξεπλύνουμε το σημείο με νερό για να μην μας τσιμπίσουν άλλες μέλισσες στο ίδιο σημείο.

Ειδικές χρήσεις

 

Πέρα από την ανεύρεση τροφής έχει και άλλες εξ'ίσου σπουδαίες χρήσεις και στις τρεις κάστες των μελισσών (βασίλισσα, εργάτρια, κηφήνας).

• Η ασφάλεια του πληθυσμού κάθε κυψέλης βασίζεται αποκλειστικά στην όσφρηση των μελισσών - φρουρών που ευρίσκονται στην είσοδο. Ελέγχουν πρώτα με την όσφρηση, μετά με την όραση και τέλος με την αφή κάθε μέλισσα που προσγειώνεται στην σανίδα πτήσεως για να εισέλθει στο εσωτερικό της κυψέλης. Εάν δεν αναγνωρίσει την μυρωδιά ως οικεία, τότε προειδοποιεί την ξένη μέλισσα, λαμβάνοντας μια επιθετική στάση στα πίσω δυο ζεύγη ποδιών και έχοντας ανοικτά τα στοματικά μόρια, αν η ξένη μέλισσα δεν φύγει, τότε η μέλισσα - φρουρός την θανατώνει με το κεντρί της.
• Το σύνθημα και το παρασύνθημα για κάθε μέλισσα που μπαίνει και βγαίνει είναι η ιδιαίτερη μυρωδιά που έχει η κάθε κυψέλη. Δεν μοιάζουν μεταξύ τους, η κάθε μία έχει διαφορετική μυρωδιά που ανιχνεύεται από τις μέλισσες της ιδίας κυψέλης.
• Αυτό είναι καλό διότι δεν μπορεί να εισέλθει ανεξέλεγκτα οποιαδήποτε μέλισσα σε κάθε κυψέλη που βρίσκεται μπροστά της. Με αυτόν τον τρόπο γλιτώνουν επίσης από την μεγάλη και ταχεία εξάπλωση των ασθενειών, αλλά και αποφεύγουν τις λεηλασίες, που πολλές φορές είναι καταστροφικές για πολλά μελίσσια και μελισσοκομεία.
• Οι νέες παρθένες βασίλισσες παράγουν μια ειδική μυρωδιά αποκαλούμενη φερομόνη ζευγαρώματος για να προσελκύσουν τους κηφήνες κατά τη διάρκεια της πτήσης ζευγαρώματος. Ερευνητές και μελισσοκόμοι υποστηρίζουν πως και οι κηφήνες παράγουν μικρές ποσότητες φερομόνης κατά την διάρκεια των πεταγμάτων τους για να βοηθήσουν τόσο και άλλους κηφήνες να συρρεύσουν στην περιοχή, αλλά και τις βασίλισσες, για να εντοπίζουν γρηγορότερα τα μέρη που ευρίσκονται εκατοντάδες από αυτούς. 
• Από τα παράθυρα των καπακιών κάθε κυψέλης εξέρχεται και η μυρωδιά του εσωτερικού της κυψέλης. Αυτό βοηθά τις μέλισσες που επιστρέφουν από τις εργασίες συλλογής με την όσφρηση τους, να βρίσκει η κάθε μία την δική της κυψέλη, και την νέα κατοικία που δημιούργησαν μετά την σμηνουργία, και να μην έχουμε παραπλανήσεις και εκτροπές. Στους ανθρώπους αυτή η φερομόνη μυρίζει σαν λεμόνι.
• Όταν μια μέλισσα τσιμπά, απελευθερώνει μια μυρωδιά αποκαλούμενη φερομόνη συναγερμού για να προειδοποιήσει και τις άλλες μέλισσες της κυψέλης για τον κίνδυνο. Η φερομόνη συναγερμού (έχει μυρουδιά μπανάνας) προσελκύει και άλλες μέλισσες οι οποίες έρχονται πάντα προς υπεράσπιση της κυψέλης τους. Ή μυρουδιά αυτής της φερομόνης παραμένει στα ρούχα μας, έτσι όταν μας τσιμπήσει μέλισσα πάνω από το πουκάμισο, ή φανελάκι κλπ, θα πρέπει να ξεπλύνουμε με λίγο νερό το μέρος, για να σβήσουμε το ίχνος διότι διαφορετικά κινδυνεύουμε να μας τσιμπήσουν στο ίδιο σημείο του σώματος μας και άλλες μέλισσες που θα τις τραβήξει η παραμένουσα στο σημείο μυρουδιά της φερομόνης συναγερμού. 
• Η διατήρηση της συνοχής του μελισσιού οφείλεται σε μια άλλη φερομόνη που βγάζει η βασίλισσα και έχει διάφορες ονομασίες, βασιλική φερομόνη, βασιλική ουσία, φερομόνη συνοχής και άλλες. Η φερομόνη συνοχής μεταδίδεται με την αφή από μέλισσα σε μέλισσα και έτσι γίνεται αντιληπτή η συνεχής παρουσία της βασίλισσας μέσα σε ολόκληρη την κυψέλη.

Όραση

 

Οι μέλισσες έχουν 5 μάτια, δύο σύνθετα που αποτελούνται από χιλιάδες ομματίδια και τρία απλά μάτια που ευρίσκονται στην κορυφή του μετώπου τους.

Τα 3 απλά τα έχει για να μπορεί να προσανατολίζεται με το φως και τις ακτίνες του ηλίου, και τα 2 σύνθετα για να αναγνωρίζει χρώματα, σχήματα, και περιοχές.

Η όραση των εντόμων διαφέρει από την όραση των ανθρώπων. Έτσι και η μέλισσα έχει διαφορετική όραση από τον άνθρωπο. Ο άνθρωπος βλέπει το φάσμα των επτά χρωμάτων που ευρίσκονται στο ουράνιο τόξο, δηλαδή κόκκινο, πορτοκαλί, κίτρινο, μπλε, πράσινο, κυανούν και ιώδες.

Και οι μέλισσες βλέπουν ένα φάσμα φωτός, απλά κάποια χρώματα δίνουν μεγαλύτερο ερέθισμα στους εγκεφάλους. Αυτό απέδειξαν μελέτες βάσει ηλεκτρογραφήματος και οφείλεται στην μεγαλύτερη ευαισθησία των φωτοϋποδοχέων των ομματιδίων και των τριών ματιών τους σε συγκεκριμένα μήκη κύματος. Αυτά τα χρώματα είναι το κίτρινο, το μπλε, το γαλαζοπράσινο, το ιώδες, την υπεριώδη ακτίνα και το μελισσοπορφυρό ή πορφυρό της μέλισσας, το οποίο αποτελείται από το κίτρινο και η υπεριώδη ακτίνα.

Η όραση συνεργάζεται στενά με την όσφρηση και αποτελούν το δίδυμο των αισθήσεων που οδηγεί την μέλισσα στις διατροφικές πηγές.

Γεύση

 

Η μέλισσα μπορεί να διακρίνει τις ίδιες 4 γεύσεις µε τον άνθρωπο (γλυκό, ξινό, πικρό, αλμυρό), µε τη διαφορά ότι το πικρό έχει μικρή σημασία γι αυτές.

Χαρακτηριστικό των μελισσών είναι πως όταν βρεθούν μπροστά σε κάποιο υγρό, θα το δοκιμάσουν αμέσως, με το βασικό όργανο της γεύσης, την γλώσσα (προβοσκίδα για πολλούς). Αυτό το όργανο γεύσης διαφέρει σε μήκος από ράτσα σε ράτσα μελισσών, από 5.6 μέχρι 7.2 χιλιοστά. Είναι σκεπασμένη με πολλά τριχίδια που μπορούν να ξεχωρίζουν το γλυκό από το πικρό και το αλμυρό.

Βέβαια και οι μέλισσες μπορούν να διακρίνουν όχι μόνον το γλυκό (από τα ζάχαρα) αλλά και το ξινό, το πικρό και το αλμυρό, και μάλιστα έχουν μια αίσθηση της προτίμησης στο γλυκό.

Οι μέλισσες είναι πιο ευαίσθητες στα αλμυρά, ενώ λιγότερο ευαίσθητες στα πικρά. Για παράδειγμα δεν τις ενοχλεί η συλλογή σε άνθη κουμαριάς.

Αφή

 

Τα κύρια όργανα αφής της μέλισσας είναι οι κεραίες της. Mε αυτές προβαίνει σε εργασίες μέσα στην κυψέλη, όπως για παράδειγμα να μετρήσει το πλάτος και το βάθος των κελιών όταν κτίζουν τις κηρήθρες. Κατά την διάρκεια του χορού των μελισσών η επικοινωνία γίνεται και με τις κεραίες τους. Οι φρουροί ελέγχουν κάθε μέλισσα με τις κεραίες τους για να πάρουν τα μηνύματα ότι είναι της ιδίας κυψέλης οι συλλέκτριες που επιστρέφουν στην κυψέλη τους. Η βασίλισσα, με τις κεραίες ελέγχει το άνοιγμα των κελιών για να γνωρίζει τι αυγό θα γεννήσει στο κάθε ένα, πότε είναι εργατικό, βασιλικό ή κελί κηφήνα.

Οι μέλισσες, όπως και πολλά άλλα έντομα, έχουν αισθητήρια αφής και στο κάτω μέρος των ποδιών τους. Έτσι αντιλαμβάνονται αμέσως μια λεία επιφάνεια και ενεργοποιούν μηχανισμούς που κολλάνε σαν βεντούζες και έτσι μπορούν και περπατάνε σε τζάμια, καθρέπτες κλπ, χωρίς να πέφτουν.

Ακοή

 

Οι μέλισσες στερούνται βασικού οργάνου ακοής δηλαδή ακουστικού πόρου, αναπληρώνουν αυτό το όργανο με δύο ειδών οργάνων για να αντιλαμβάνονται ήχους και δονήσεις.

Έχει παρατηρηθεί ότι οι συλλέκτριες μέλισσες κάνουν κάποιο ιδιαίτερο ήχο µε τα φτερά τους ώστε να υποδηλώσουν στις υπόλοιπες ότι έχουν βρει τροφή. Αυτός ο ήχος συλλαμβάνεται από τις άλλες μέλισσες από το όργανο του Johnston, το οποίο βρίσκεται στο γόνατο της κεραίας (μέσα στον ποδίσκο).

Τριχίδια στο σώμα των μελισσών συλλαμβάνουν δονήσεις ήχου που μεταφέρονται με τον αέρα.

Επίσης, είναι γνωστό ότι οι μέλισσες αντιδρούν πολύ γρήγορα σε χτυπήματα των κυψελών τους, αντιλαμβανόμενες τις δονήσεις που προκαλούνται. Οι δονήσεις συλλαμβάνονται από τα λεγόμενα χορδοτονικά όργανα (scoloparia), τα οποία αποτελούνται από μια δέσμη σκολοποφόρων αισθητήριων κυττάρων (sensilla scolopophora). Δύο από αυτά υπάρχουν στη βάση της άρθρωσης κάθε κεραίας, ενώ 4 βρίσκονται σε κάθε πόδι, ένα στο μηρό, δύο στην κνήμη και ένα στον ταρσό.

Επίσης αντιλαμβάνονται τον ήχο και την ένταση του, με τα πέλματα των ποδιών τους. Από τις παλμικές δονήσεις των παραγομένων ήχων όταν προσπίπτουν στα πέταλα και φύλα των φυτών. Τριχίδια στο σώμα των μελισσών επίσης, συλλαμβάνουν δονήσεις ήχου που μεταφέρονται με τον αέρα.

Άλλες αισθήσεις

 

Μέσα στο σώμα των μελισσών, όπως και σε άλλα πλάσματα, οι επιστήμονες έχουν βρει μικροσκοπικούς κρυστάλλους μαγνητίτη, μιας φυσικής ουσίας μαγνήτη. Τα κύτταρα που περιέχουν αυτούς τους κρυστάλλους συνδέονται με το νευρικό σύστημα των μελισσών. Από αυτό έχει αποδειχθεί πως και οι μέλισσες, όπως οι πέστροφες και κάποια θαλάσσια κήτη ανιχνεύουν μαγνητικά πεδία. Οι μέλισσες χρησιμοποιούν μάλιστα το μαγνητικό πεδίο της γης για να κατασκευάζουν τις κηρήθρες στις φωλιές στους στην φύση και για να προσανατολίζονται χωρίς να κινδυνεύουν να χάσουν την κυψέλη τους κατά την επιστροφή τους από την συλλογή τροφών.

Εκτός των προαναφερθέντων, οι μέλισσες είναι σε θέση να αντιλαμβάνονται το διοξείδιο του άνθρακα µε αισθητήρια όργανα που βρίσκονται στις κεραίες. Επίσης, αντιλαµβάνονται µεταβολές στη σχετική υγρασία, καθώς επίσης και αλλαγές στη θερµοκρασία του αέρα και την ατµοσφαιρική πίεση.

Κ. Μυγδανάλευρος

Πηγή