Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία
Περίπου 2,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται άμεσα από τη γεωργία, αλλά 52% της γης που χρησιμοποιείται για τη γεωργία επηρεάζεται μετρίως ή σοβαρά από την υποβάθμιση του εδάφους.
Λόγω της ξηρασίας και της ερημοποίησης, 120 εκατ. στρέμματα χάνονται κάθε χρόνο (230 στρέμματα ανά λεπτό). Μέσα σε έναν χρόνο, θα μπορούσαν να έχουν αναπτυχθεί 20 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών.
Το 74% των φτωχών επηρεάζονται άμεσα από την υποβάθμιση της γης παγκοσμίως.
Από 8.300 είδη ζώων, 8% εξαφανίζονται και 22% κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.
Πάνω από 80% της ανθρώπινης διατροφής παρέχεται από τα φυτά. Μόνο τρεις καλλιέργειες δημητριακών -το ρύζι, ο αραβόσιτος και το σιτάρι- παρέχουν το 60% της ενεργειακής πρόσληψης.
Το 80% των ανθρώπων που ζουν σε αγροτικές περιοχές στις αναπτυσσόμενες χώρες βασίζονται σε παραδοσιακά φυτικά φάρμακα για τη βασική υγειονομική τους περίθαλψη.
«Η ερημοποίηση συνιστά τεράστια απειλή ειδικά για τη λεκάνη της Μεσογείου» επισημαίνει μιλώντας στο Αθηναϊκό-Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο ακαδημαϊκός Χρήστος Ζερεφός. «Η γνώση αυτή προέρχεται τόσο από τα μοντέλα προβλέψεων για τα επόμενα 70 με 80 χρόνια όσο και από το παρελθόν» επισημαίνει ο ίδιος. Όπως υπενθυμίζει, ο πρώτος που περιέγραψε αυτό το φαινόμενο ήταν ο Αριστοτέλης στα «Μετεωρολογικά» του. «Εκεί αναρωτιέται πώς έγινε έρημος η Σαχάρα. Και αναφέρεται σε μια μεγάλη κλιματική αλλαγή για τους μηχανισμούς της οποίας θέτει ερωτήματα» λέει.
Εκατό χώρες στον κόσμο, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, το ένα τρίτο των εδαφών της οποίας υπόκειται σε υψηλό δυνητικό κίνδυνο είναι οι αριθμοί της ερημοποίησης, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, ο οποίος καθιέρωσε την 17η Ιουνίου ως παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Οι αριθμοί λένε ακόμη πως έως το 2025 περισσότεροι από 1,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα έρθουν αντιμέτωποι με το πρόβλημα της παντελούς έλλειψης νερού, ενώ τα δυο τρίτα του πλανήτη θα ζουν με την αγωνία της εξάντλησης των αποθεμάτων. Λένε ακόμη πως η ερημοποίηση θα προκαλέσει περισσότερους θανάτους από κάθε άλλη φυσική καταστροφή και πως εξαιτίας του φαινομένου περισσότεροι από 135 εκατομμύρια άνθρωποι θα υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Αν υπάρχει μια σημαντική διαφορά με το παρελθόν αυτή είναι η ταχύτητα με την οποία εκδηλώνεται το φαινόμενο. Και σε αυτή την ιλιγγιώδη ταχύτητα πρωτεύοντα ρόλο έχει ο άνθρωπος. «Το χαρακτηριστικό της αποσταθεροποίησης του κλίματος που οφείλεται στον άνθρωπο είναι ότι η αποσταθεροποίηση αυτή εκδηλώνεται σε πολύ μικρή χρονική περίοδο. Στο παρελθόν η αλλαγή αυτή ξεκινούσε και ολοκληρωνόταν σε ένα διάστημα χιλιάδων ετών» εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζερεφός.
«Σήμερα ξέρουμε ότι υπήρξε μια παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας στην εποχή του χαλκού, η οποία σύμφωνα με κάποιους μελετητές διήρκησε τριάντα χρόνια και σύμφωνα με άλλους ακόμη και τριακόσια. Είναι η περίοδος που κατέβηκαν οι Δωριείς από τον Βορρά και κατέλαβαν το Άργος και τις Μυκήνες για να αλλάξει η ροή της Ιστορίας» λέει ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός.
Η ανατολική Πελοπόννησος, που κατέλαβαν τότε οι Δωριείς, θεωρείται σήμερα υψηλού κινδύνου. Στο κόκκινο βρίσκονται ακόμη όλα τα νησιά του Αιγαίου, καθώς και τμήματα της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας, καθώς και της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, της Θράκης, όπως και η Κεντρική και η Νοτιοανατολική Κρήτη.
Επιστρέφοντας στο παρελθόν, άλλες γνωστές περίοδοι ξηρασίας ήταν αυτή που ξεκίνησε περίπου το 100 μΧ, ενώ άλλη μία σημειώθηκε κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους. «Πιο πρόσφατα, τη δεκαετία του 1970, ξεκίνησε μια νέα περίοδος ξηρασίας στη Βορειοδυτική Αφρική, η οποία διαρκεί δυστυχώς μέχρι σήμερα. Από εκείνη την περιοχή είχαμε τους πρώτους οικολογικούς πρόσφυγες καθώς εξαιτίας της ξηρασίας επεκτάθηκε η έρημος προς τη Σαβάνα» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Χρήστος Ζερεφός.
Ο καύσωνας φέρνει ξηρασία και ερημοποίηση, απειλή για το 40% της Ελλάδας |05/08/2021 | ΕΡΤ
«Ξέρουμε ότι ο υδροφόρος ορίζοντας στη Βόρεια Αφρική κατεβαίνει και ότι σε οάσεις όπως είναι η Φαράν, στη χερσόνησο του Σινά, που άλλοτε ανέβλυζε το νερό επίγεια -κι εγώ θυμάμαι ως παιδί- τώρα είναι σε βάθος πάνω από 20 και 30 μέτρα. Το γεγονός ότι αυτή η αλλαγή επισυμβαίνει στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου σημαίνει πολλά. Το κλίμα πάντα άλλαζε. Αλλά η ανθρώπινη παρέμβαση επέτεινε αυτές τις αλλαγές και γι’ αυτό βλέπουμε αυτά τα φαινόμενα» προσθέτει.
Σύμφωνα με τον ίδιο, ο άνθρωπος ευθύνεται κατά 30% με 35% για την αλλαγή του κλίματος. «Εάν δεν κάνουμε κάτι σε λίγο θα ευθύνεται κατά 70% και 80%» επισημαίνει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Ζερεφός.
Διεθνής Κατάσταση
Οι αριθμοί λένε ακόμη πως έως το 2025 περισσότεροι από 1,8 δισεκατομμύρια άνθρωποι θα έρθουν αντιμέτωποι με το πρόβλημα της παντελούς έλλειψης νερού, ενώ τα δυο τρίτα του πλανήτη θα ζουν με την αγωνία της εξάντλησης των αποθεμάτων. Λένε ακόμη πως η ερημοποίηση θα προκαλέσει περισσότερους θανάτους από κάθε άλλη φυσική καταστροφή και πως εξαιτίας του φαινομένου περισσότεροι από 135 εκατομμύρια άνθρωποι θα υποχρεωθούν να εγκαταλείψουν τις εστίες τους.
Αν υπάρχει μια σημαντική διαφορά με το παρελθόν αυτή είναι η ταχύτητα με την οποία εκδηλώνεται το φαινόμενο.
Και σε αυτή την ιλιγγιώδη ταχύτητα πρωτεύοντα ρόλο έχει ο άνθρωπος.
«Το χαρακτηριστικό της αποσταθεροποίησης του κλίματος που οφείλεται στον άνθρωπο είναι ότι η αποσταθεροποίηση αυτή εκδηλώνεται σε πολύ μικρή χρονική περίοδο.
Τι λέει η Ιστορία
«Σήμερα ξέρουμε ότι υπήρξε μια παρατεταμένη περίοδος ξηρασίας στην εποχή του χαλκού, η οποία σύμφωνα με κάποιους μελετητές διήρκησε τριάντα χρόνια και σύμφωνα με άλλους ακόμη και τριακόσια. Είναι η περίοδος που κατέβηκαν οι Δωριείς από τον Βορρά και κατέλαβαν το Άργος και τις Μυκήνες για να αλλάξει η ροή της Ιστορίας», λέει ο διακεκριμένος ακαδημαϊκός.
Η ανατολική Πελοπόννησος, που κατέλαβαν τότε οι Δωριείς, θεωρείται σήμερα υψηλού κινδύνου. Στο «κόκκινο» βρίσκονται ακόμη όλα τα νησιά του Αιγαίου, καθώς και τμήματα της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας, καθώς και της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας, της Θράκης, όπως και η Κεντρική και η Νοτιοανατολική Κρήτη.
Επιστρέφοντας στο παρελθόν, άλλες γνωστές περίοδοι ξηρασίας ήταν αυτή που ξεκίνησε περίπου το 100 μ.Χ., ενώ άλλη μία σημειώθηκε κατά τους μεσαιωνικούς χρόνους.
Θα ακολουθήσει άρθρο για το πως κάνουμε γόνιμο χώμα Μείνετε συντονισμένοι!
«Πιο πρόσφατα, τη δεκαετία του 1970, ξεκίνησε μια νέα περίοδος ξηρασίας στη Βορειοδυτική Αφρική, η οποία διαρκεί δυστυχώς μέχρι σήμερα. Από εκείνη την περιοχή είχαμε τους πρώτους οικολογικούς πρόσφυγες καθώς εξαιτίας της ξηρασίας επεκτάθηκε η έρημος προς τη Σαβάνα»
Το Μέλλον
Σε υψηλό δυνητικό κίνδυνο «ερημοποίησης» υπόκειται το ένα τρίτο των ελληνικών εδαφών, σύμφωνα με έρευνα του ΟΗΕ.
«Η ερημοποίηση συνιστά τεράστια απειλή, ειδικά για τη λεκάνη της Μεσογείου» επισημαίνει μιλώντας στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων ο ακαδημαϊκός, Χρήστος Ζερεφός.
«Η γνώση αυτή προέρχεται τόσο από τα μοντέλα προβλέψεων για τα επόμενα 70 με 80 χρόνια όσο και από το παρελθόν» επισημαίνει ο ίδιος. Όπως υπενθυμίζει, ο πρώτος που περιέγραψε αυτό το φαινόμενο ήταν ο Αριστοτέλης στα «Μετεωρολογικά» του.
«Εκεί αναρωτιέται πώς έγινε έρημος η Σαχάρα. Και αναφέρεται σε μια μεγάλη κλιματική αλλαγή για τους μηχανισμούς της οποίας θέτει ερωτήματα», λέει.
Εκατό χώρες στον κόσμο, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, το ένα τρίτο των εδαφών της οποίας υπόκειται σε υψηλό δυνητικό κίνδυνο είναι οι αριθμοί της ερημοποίησης, σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ, ο οποίος καθιέρωσε την 17η Ιουνίου ως παγκόσμια ημέρα ευαισθητοποίησης για την αντιμετώπιση του φαινομένου.
Με «ερημοποίηση» κινδυνεύει το ένα τρίτο των εδαφών της Ελλάδας
«Ξέρουμε ότι ο υδροφόρος ορίζοντας στη Βόρεια Αφρική κατεβαίνει και ότι σε οάσεις όπως είναι η Φαράν, στη χερσόνησο του Σινά, που άλλοτε ανέβλυζε το νερό επίγεια -κι εγώ θυμάμαι ως παιδί- τώρα είναι σε βάθος πάνω από 20 και 30 μέτρα. Το γεγονός ότι αυτή η αλλαγή επισυμβαίνει στη διάρκεια της ζωής ενός ανθρώπου σημαίνει πολλά. Το κλίμα πάντα άλλαζε. Αλλά η ανθρώπινη παρέμβαση επέτεινε αυτές τις αλλαγές και γι’ αυτό βλέπουμε αυτά τα φαινόμενα», προσθέτει.
Σύμφωνα με τον ίδιο, ο άνθρωπος ευθύνεται κατά 30% με 35% για την αλλαγή του κλίματος.
«Εάν δεν κάνουμε κάτι σε λίγο θα ευθύνεται κατά 70% και 80%» επισημαίνει ο κ. Ζερεφός.
Μέχρι το 2030, η παραγωγή τροφίμων θα απαιτήσει περισσότερα από 300 εκατομμύρια εκτάρια επιπλέον γη. Μέχρι το 2030, η βιομηχανία μόδας αναμένεται να χρησιμοποιήσει 35% περισσότερη γη, ή περισσότερα από 115 εκατομμύρια εκτάρια, που ισοδυναμεί με το μέγεθος της Κολομβίας. Πάνω από το 70% των φυσικών οικοσυστημάτων έχουν διαταραχθεί. Ο αριθμός αυτός θα μπορούσε να αυξηθεί στο 90% έως το 2050.
Τι προκαλεί απερήμωση; και Τι μπορούμε να κάνουμε
Η ερημοποίηση λαμβάνει χώρα όταν:
Τα δένδρα και τα φυτά που συγκρατούν το χώμα αφαιρούνται για καυσόξυλα και ξυλεία, ή για να καθαριστεί η γη για καλλιέργεια.
Τα ζώα τρώνε τα χόρτα και διαβρώνουν το έδαφος με τις οπλές τους.
Από την εντατική καλλιέργεια εξαντλούνται τα θρεπτικά συστατικά στο έδαφος.
Η διάβρωση του αέρα και του νερού επιδεινώνει την καταστροφή, απομακρύνοντας το φυτικό έδαφος και αφήνοντας πίσω ένα εξαιρετικά στείρο μίγμα σκόνης και άμμου. Ο συνδυασμός αυτών των παραγόντων μετατρέπει την υποβαθμισμένη γη σε έρημο.
Επιπτώσεις της απερήμωσης
Το ζήτημα της ερημοποίησης δεν είναι καινούργιο- διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην ανθρώπινη ιστορία, συμβάλλοντας στην κατάρρευση αρκετών μεγάλων αυτοκρατοριών και την εκτόπιση των τοπικών πληθυσμών.
Είναι ένα παγκόσμιο και διαχρονικό ζήτημα, με σοβαρές συνέπειες για τη βιοποικιλότητα, την οικολογική ασφάλεια, την εξάλειψη της φτώχειας, την κοινωνικοοικονομική σταθερότητα και τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Η ερημοποίηση σε αριθμούς
Περίπου 2,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται άμεσα από τη γεωργία, αλλά 52% της γης που χρησιμοποιείται για τη γεωργία επηρεάζεται μετρίως ή σοβαρά από την υποβάθμιση του εδάφους.
Λόγω της ξηρασίας και της ερημοποίησης, 120 εκατ. στρέμματα χάνονται κάθε χρόνο (230 στρέμματα ανά λεπτό). Μέσα σε έναν χρόνο, θα μπορούσαν να έχουν αναπτυχθεί 20 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών.
Το 74% των φτωχών επηρεάζονται άμεσα από την υποβάθμιση της γης παγκοσμίως.
32 χρόνια αστικοποίησης και κλιματικής αλλαγής μέσα σε ένα συγκλονιστικό timelapse
Βιοποικιλότητα
Από τις 8.300 γνωστές φυλές ζώων, 8% εξαφανίζονται και 22% κινδυνεύουν να εξαφανιστούν.
Πάνω από 80% της ανθρώπινης διατροφής παρέχεται από τα φυτά. Μόνο τρεις καλλιέργειες δημητριακών -το ρύζι, ο αραβόσιτος και το σιτάρι- παρέχουν το 60% της ενεργειακής πρόσληψης.
Το 80% των ανθρώπων που ζουν σε αγροτικές περιοχές στις αναπτυσσόμενες χώρες βασίζονται σε παραδοσιακά φυτικά φάρμακα για τη βασική υγειονομική τους περίθαλψη.
Απερήμωση και φτώχεια
Περίπου δύο δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται από οικοσυστήματα σε αγροτικές περιοχές, 90% των οποίων ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες.
Τι μπορεί να γίνει;
Αναδάσωση και αναγέννηση δέντρων.
Διαχείριση νερού- εξοικονόμηση, επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένου νερού, συλλογή βρόχινου νερού, αφαλάτωση ή άμεση χρήση θαλασσινού νερού για φυτά που αγαπούν το αλάτι.
Σταθεροποίηση του εδάφους με τη χρήση περιφράξεων με άμμο, ιμάντων καταφυγίων και ξύλινων κουφωμάτων.
Εμπλουτισμός και υπερ-λίπανση του εδάφους μέσω φύτευσης.
Ο αγρότης διαχειρίζεται τη φυσική αναγέννηση μέσω επιλεκτικού κλαδέματος. Τα κλαδέματα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν στα πεδία αυξάνοντας έτσι την κατακράτηση του νερού στο έδαφος και μειώνοντας την εξάτμιση.
Ποιες περιοχές Κινδυνεύουν Περισσότερο
Όλα τα νησιά του Αιγαίου, περιοχές της Ανατολικής Πελοποννήσου, της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας, τμήματα της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης, καθώς και το 50% των εδαφών της Κρήτης κατατάσσονται μεταξύ των περιοχών ‘‘υψηλού κινδύνου’’! Η ερημοποίηση «χτυπά» την Ελλάδα.
Ως ερημοποίηση, ορίζεται η υποβάθμιση, η μείωση του βάθους και της γονιμότητας του εδάφους και της βλάστησης. Αυτό πρακτικά μεταφράζεται σε μείωση ή ακόμα και απώλεια της παραγωγικότητας των γεωργικών και δασικών εκτάσεων, κυρίως λόγω της διάβρωσης. ‘‘Η διαδικασία της ερημοποίησης έχει ξεκινήσει για τα καλά στη χώρα μας και η κατάσταση θα είναι μη αναστρέψιμη, εάν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα για την καταπολέμησή της’’, υποστηρίζει ο καθηγητής εδαφολογίας στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κωνσταντίνος Κοσμάς μιλώντας στη Natura nrg.
Πού οφείλεται;
- Ο υπερπληθυσμός και η εξάπλωση των πόλεων που οδηγεί σε αλλαγή χρήσης γης από δάσος σε γεωργικό έδαφος ή από γεωργικό έδαφος σε αστική χρήση.
- Η ανάπτυξη οδικών αρτηριών και άλλων εγκαταστάσεων που διασπά τη γεωμορφολογία πολλών περιοχών.
- Μη αποδεκτές γεωργικές πρακτικές, όπως η εντατική καλλιέργεια, η υπερβολική χρήση λιπασμάτων και η υπεράντληση του υπόγειου νερού.
- Η υπερβολική εκμετάλλευση και η καταστροφή των δασών εξαιτίας των πυρκαγιών, της υπερβόσκησης και της υπερβολικής υλοτομίας.
Εκτός όμως από την καταστροφή του περιβάλλοντος, η ερημοποίηση έχει σοβαρές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες. ‘‘Εάν το έδαφος δεν αποδίδει, αμέσως μειώνεται η παραγωγή για τους αγρότες και περιορίζεται έτσι το εισόδημά τους. Λιγότερη παραγωγή σημαίνει υψηλότερες τιμές για όλους εμάς, αλλά και μαζικές μετακινήσεις πληθυσμών. Πώς να ζήσει κανείς σε μια έρημη περιοχή;’’ σημειώνει ο Κωνσταντίνος Κοσμάς.
Ποιες περιοχές απειλούνται;
Βάσει των μετρήσεων της Ελληνικής Επιτροπής για την καταπολέμηση της ερημοποίησης το…- 34% των περιοχών της χώρας μας θεωρείται υψηλού κινδύνου
- 49% μέτριου κινδύνου
- 17% χαμηλού κινδύνου
Μεταξύ των περιοχών ‘‘υψηλού κινδύνου’’ κατατάσσονται όλα τα νησιά του Αιγαίου, περιοχές της Ανατολικής Πελοποννήσου. Επίσης, περιοχές της Στερεάς Ελλάδας και της Εύβοιας, τμήματα της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης, καθώς και το 50% των εδαφών της Κρήτης!
Μικρότερο κίνδυνο διατρέχουν τα εδάφη των περιοχών της Κεντρικής Ελλάδας και τα Ιόνια νησιά. Μηδαμινή είναι η απειλή του φαινομένου της ερημοποίησης για τις πεδινές περιοχές, με πολύ καλά αποστραγγιζόμενα και βαθιά εδάφη.
Παγκόσμια απειλή
Το φαινόμενο δεν περιορίζεται στις γνωστές ερήμους, αλλά απειλεί πολλές περιοχές της γης τόσο θερμές όσο και ψυχρές (όπως η Ισλανδία). Είναι ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η περιοχή της Μεσογείου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Κίνα, όπου η έκταση των ερημοποιημένων εδαφών ανέρχεται στο 1/4 της χερσαίας επικράτειας, δηλαδή σε 1,73 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα. Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής το πρόβλημα της Κίνας αναμένεται να μεγεθυνθεί. Οι επιστήμονες εκτιμούν πως μόλις τα 530.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα από αυτά μπορούν να ανακτηθούν ως γόνιμο έδαφος.
Σε συνέντευξη Τύπου που παραχώρησε στο Πεκίνο ο Λιου Τουό, επικεφαλής των προσπαθειών αποκατάστασης της ερημοποίησης, δεν έκρυψε την απογοήτευσή του:
‘‘Δεν μπορώ να κρύψω τη θλίψη μου για τις χαμηλές επενδύσεις που διατίθενται, για την καταπολέμηση ενός από των σοβαροτέρων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Με το σημερινό ρυθμό ανάκτησης τετραγωνικών χιλιομέτρων το χρόνο, υπολογίζω ότι θα χρειαστούμε 300 χρόνια για να αλλάξουμε την κατάσταση’’.
Σε όλο τον κόσμο, η διάβρωση των εδαφών και ιδιαίτερα γεωργικών εκτάσεων, αφορά τουλάχιστον το 10% των καλλιεργημένων εκτάσεων, που είναι περίπου 1,5 δισεκατομμύρια εκτάρια (1 εκτάριο =10 στρέμματα). Επιπλέον, το 10% της καλλιεργημένης γης έχει κάποιο βαθμό διάβρωσης που μπορεί να καταστεί καταστροφικός. Εάν φυσικά δεν ληφθούν δραστικά μέτρα διόρθωσης της διάβρωσης.
Συμβάσεις και αδράνεια
Αναγνωρίζοντας τη σοβαρότητα του προβλήματος, τα Ηνωμένα Έθνη καθιέρωσαν την 17η Ιουνίου σαν Παγκόσμια Ημέρα για την ερημοποίηση. Η Διεθνής Σύμβαση για την καταπολέμηση της ερημοποίησης και της ξηρασίας υπογράφηκε το 1994, ενώ το 2000 την υιοθέτησε και η Ελλάδα. Η χώρα μας προχώρησε σε ‘‘Εθνικό Σχέδιο Δράσης κατά της Ερημοποίησης’’ που βεβαίως ποτέ δεν υλοποιήθηκε. Αρκεί κανείς να ρίξει μια ματιά στη σελίδα 33 του ‘‘Εθνικού Σχεδίου’’ όπου εξειδικεύονται τα μέτρα αντιμετώπισης του φαινομένου. Μια δεκαετία μετά, βρισκόμαστε ακόμα στο σημείο μηδέν…
Τα εδάφη που διαβρώνονται…δεν “θεραπεύονται”
Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό φίλτρο που να ‘‘θεραπεύει’’ τα εδάφη που διαβρώνονται. Υπάρχουν όμως μέτρα που μπορούν να ληφθούν, με στόχο τη σταδιακή αποκατάσταση της ζημιάς που έχει γίνει. Καθοριστικό ρόλο στην υποβάθμιση των εδαφών παίζουν οι ανθρώπινες δραστηριότητες ξεκινώντας από τις καταστροφικές δασικές πυρκαγιές. Από αυτές φτάνουμε την υπερενταντική καλλιέργεια και στην υπερβολική χρήση λιπασμάτων που ‘‘δηλητηριάζουν’’ το έδαφος. Αν λοιπόν αλλάξουμε νοοτροπία και πρακτικές, η ερημοποίηση του εδάφους θα περιοριστεί σημαντικά, χωρίς βεβαίως να εξαλειφθεί. Δυστυχώς όμως, η βαθιά οικονομική κρίση λειτουργεί ως άλλοθι και έτσι χαρακτηρίζεται ως ‘‘πολυτέλεια’’ όποια προσπάθεια στοχεύει στην προστασία του περιβάλλοντος και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής. Κινδυνεύουμε όμως σε λίγα χρόνια η φράση του Προφήτη Ησαΐα «φωνή βοώντος εν τη ερήμω» να γίνει η νέα μας πραγματικότητα.
Και όμως Υπάρχει λύση
«Σε περιοχές, όμως, όπως η Κρήτη και η Κόρινθος το υπόγειο νερό αντλείται πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο μειώνονται τα αποθέματα αλλά την ίδια ώρα το θαλασσινό νερό "μολύνει" όλο το απόθεμα».
Ειδικά για τα μικρά νησιά το άρθρο προτείνει ως λύση την εφαρμογή της τεχνικής της αφαλάτωσης. «Η Ελλάδα έχει ήδη τη δυνατότητα να παράγει 20.000 κυβικά μέτρα φρέσκου νερού την ημέρα με τη μέθοδο αυτή με την κυβέρνηση να ετοιμάζεται να επεκτείνει τον αριθμό των μικρού μεγέθους τέτοιων εργοστασίων προκειμένου κάθε νησί να είναι τελείως αυτόνομο ως προς την παροχή νερού» αναφέρεται στο άρθρο στο οποίο γίνεται ειδική αναφορά σε μια μονάδα στη νήσο Στρογγύλη η οποία παίρνοντας ενέργεια από τον ήλιο παράγει 5 κ.μ. νερό την ημέρα αλλά και σε δύο μονάδες στο Καστελόριζο οι οποίο παράγουν 400 κ.μ. νερό την ημέρα με κόστος παραγωγής στο 1/5 της μεταφοράς αντίστοιχης ποσότητας νερού με πλοίο-υδροφόρα.
Πρόβλημα ωστόσο ίσως να αντιμετωπίσει τα επόμενα 30 χρόνια και η Αθήνα, σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου, με την αύξηση της ζήτησης να κινείται σε ρυθμούς 6% τον χρόνο «όχι μόνο λόγω της αύξησης του πληθυσμού αλλά και λόγω της αύξησης των σπιτιών με "διψασμένους" κήπους».
Το άρθρο, πάντως, δεν μένει μόνο στις διαπιστώσεις αλλά σε αυτό περιγράφονται και προστάσεις για τη μείωση της κατανάλωσης νερού στα νοικοκυριά στα οποία αντιστοχεί το 14% της κατανάλωσης - σχεόν 177 λίτρα την ημέρα ανά άτομο. Ένα ντους μικρότερης διάρκειας μπορεί να γλιτώσεις 12 λίτρα νερό το λεπτό ενώ παρά το γεγονός ότι έχουν υιοθετηθεί τα διπλά καζανάκια ακόμα υπάρχει ποσότητα 9 λίτρων ανά πάτημα σε κάθε χρήση. Τα πλυντήρια πιάτων καταναλώνουν περίπου 8 λίτρα αντί για 60 λίγρα για πλύσιμο στο χέρι.
Η Ερευνα του National Geographic: Ελλάδα κινδυνεύει με ερημοποίηση
Την ανάγκη η Ελλάδα να λάβει μέτρα για να διασφαλίσει το «υδάτινο» μέλλον της επισημαίνει το National Geographic. Αφορμή το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην 26η θέση της λίστας των χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα λειψυδρίας. Το στοιχείο αυτό σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή φέρνει πιο κοντά τον κίνδυνο ένα 30% της επιφάνειας της Ελλάδας να γίνει έρημος μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Συνολικά η Ελλάδα έχει ένα από τα καλύτερα ποσοστά κατά κεφαλήν προμηθειών νερού ανάμεσα στις χώρες της Μεσογείου αλλά οι βροχοπτώσεις διαφέρουν σημαντικά σε όλη την επικράτεια, Σύμφωνα με τα στοιχεία ενώ οι δυτικές περιοχές είναι σχετικά υγρές και στα βουνά τους καταγράφονται 85 ίντσες βροχής το χρόνο, άλλες περιοχές μετα βίας φτάνουν τις 15 ίντσες. «Η ανισορροπία αυτή φέρνει περιοχές όπως η Αττική, η Θεσσαλονίκη και τα νησιά του νοτίου Αιγαίου αντιμέτωπες με το ενδεχόμενο ελλείψεων. Και η κλιματική αλλαγή θα κάνει τα πράγματα χειρότερα» αναφέρεται στο άρθρο του Jon Heggie για το National Geographic. O συντάκτης σημειώνει ότι μέχρι το 2050 η θερμοκρασία στην Ελλάδα θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 2 βαθμούς Κελσίου με 18% λιγότερες βροχοπτώσεις. «Οι περίοδοι ξηρασίας μπορεί να γίνουν πιο συχνές και πιο έντονες ενώ η "επαναφόρτιση" του υδροφόρου ορίζοντα, στον οποίο βασίζεται η Ελλάδα, θα συνεχίζει να μειώνεται» αναφέρεται χαρακτηριστικά και επισημαίνεται ότι στην χώρα μας περισσότερο από το 40% του πόσιμου νερού προέρχεται από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. «Σε περιοχές, όμως, όπως η Κρήτη και η Κόρινθος το υπόγειο νερό αντλείται πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο μειώνονται τα αποθέματα αλλά την ίδια ώρα το θαλασσινό νερό "μολύνει" όλο το απόθεμα» προστίθεται στο άρθρο.
Ερημοποίηση είναι η διαδικασία ακραίας, συνήθως μη-αναστρέψιμης, υποβάθμισης της γης σε ξηρές, ημί-ξηρες και ύφυγρες περιοχές. Αρδευόμενη και μη-αρδευόμενη γεωργική γη, λειμώνες, βοσκότοποι, δάση και δασικές εκτάσεις χάνουν τη βιολογική και οικονομική παραγωγικότητα και πολυπλοκότητα τους (UNCCD 1994). Η μετατροπή των εύφορων εδαφών σε έρημο, με κύριο ένοχο τον άνθρωπο, πλήττει σοβαρά πάνω 100 χώρες στον κόσμο. Προκαλεί εξάντληση των διαθέσιμων αποθεμάτων νερού, διάβρωση και κατολίσθηση των εδαφών, καθώς και πλημμύρες. 200 χώρες του κόσμου συντονίζουν της ενέργειές τους για την καταπολέμηση του φαινομένου, μέσω του ΟΗΕ. Προς την κατεύθυνση αυτή καθιερώθηκε και η 17η Ιουνίου ως Παγκόσμια Ημέρα κατά της Ερημοποίησης.
Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία Περίπου 2,6 δισεκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται άμεσα από τη γεωργία, αλλά 52% της γης που χρησιμοποιείται για τη γεωργία επηρεάζεται μετρίως ή σοβαρά από την υποβάθμιση του εδάφους. Λόγω της ξηρασίας και της ερημοποίησης, 120 εκατ. στρέμματα χάνονται κάθε χρόνο (230 στρέμματα ανά λεπτό). Μέσα σε έναν χρόνο, θα μπορούσαν να έχουν αναπτυχθεί 20 εκατομμύρια τόνοι σιτηρών. Το 74% των φτωχών επηρεάζονται άμεσα από την υποβάθμιση της γης παγκοσμίως. Από 8.300 είδη ζώων, 8% εξαφανίζονται και 22% κινδυνεύουν να εξαφανιστούν. Πάνω από 80% της ανθρώπινης διατροφής παρέχεται από τα φυτά. Μόνο τρεις καλλιέργειες δημητριακών -το ρύζι, ο αραβόσιτος και το σιτάρι- παρέχουν το 60% της ενεργειακής πρόσληψης. Το 80% των ανθρώπων που ζουν σε αγροτικές περιοχές στις αναπτυσσόμενες χώρες βασίζονται σε παραδοσιακά φυτικά φάρμακα για τη βασική υγειονομική τους περίθαλψη.
National Geographic: Η Ελλάδα κινδυνεύει με ερημοποίηση Την ανάγκη η Ελλάδα να λάβει μέτρα για να διασφαλίσει το «υδάτινο» μέλλον της επισημαίνει το National Geographic. Αφορμή το γεγονός ότι η Ελλάδα βρίσκεται στην 26η θέση της λίστας των χωρών που αντιμετωπίζουν προβλήματα λειψυδρίας. Το στοιχείο αυτό σε συνδυασμό με την κλιματική αλλαγή φέρνει πιο κοντά τον κίνδυνο ένα 30% της επιφάνειας της Ελλάδας να γίνει έρημος μέσα στις επόμενες δεκαετίες. Συνολικά η Ελλάδα έχει ένα από τα καλύτερα ποσοστά κατά κεφαλήν προμηθειών νερού ανάμεσα στις χώρες της Μεσογείου αλλά οι βροχοπτώσεις διαφέρουν σημαντικά σε όλη την επικράτεια, επισημαίνει το περιοδικό. Ο χάρτης από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών το 2011, για το naturanrg.gr Σύμφωνα με τα στοιχεία ενώ οι δυτικές περιοχές είναι σχετικά υγρές και στα βουνά τους καταγράφονται 85 ίντσες βροχής το χρόνο, άλλες περιοχές μετα βίας φτάνουν τις 15 ίντσες. «Η ανισορροπία αυτή φέρνει περιοχές όπως η Αττική, η Θεσσαλονίκη και τα νησιά του νοτίου Αιγαίου αντιμέτωπες με το ενδεχόμενο ελλείψεων. Και η κλιματική αλλαγή θα κάνει τα πράγματα χειρότερα» αναφέρεται στο άρθρο του Jon Heggie για το National Geographic. O συντάκτης σημειώνει ότι μέχρι το 2050 η θερμοκρασία στην Ελλάδα θα μπορούσε να αυξηθεί κατά 2 βαθμούς Κελσίου με 18% λιγότερες βροχοπτώσεις. «Οι περίοδοι ξηρασίας μπορεί να γίνουν πιο συχνές και πιο έντονες ενώ η "επαναφόρτιση" του υδροφόρου ορίζοντα, στον οποίο βασίζεται η Ελλάδα, θα συνεχίζει να μειώνεται» αναφέρεται χαρακτηριστικά και επισημαίνεται ότι στην χώρα μας περισσότερο από το 40% του πόσιμου νερού προέρχεται από τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα. «Σε περιοχές, όμως, όπως η Κρήτη και η Κόρινθος το υπόγειο νερό αντλείται πιο γρήγορα από ό,τι μπορεί να αποκατασταθεί με φυσικό τρόπο. Αυτό σημαίνει ότι όχι μόνο μειώνονται τα αποθέματα αλλά την ίδια ώρα το θαλασσινό νερό "μολύνει" όλο το απόθεμα» προστίθεται στο άρθρο. Ειδικά για τα μικρά νησιά το άρθρο προτείνει ως λύση την εφαρμογή της τεχνικής της αφαλάτωσης. «Η Ελλάδα έχει ήδη τη δυνατότητα να παράγει 20.000 κυβικά μέτρα φρέσκου νερού την ημέρα με τη μέθοδο αυτή με την κυβέρνηση να ετοιμάζεται να επεκτείνει τον αριθμό των μικρού μεγέθους τέτοιων εργοστασίων προκειμένου κάθε νησί να είναι τελείως αυτόνομο ως προς την παροχή νερού» αναφέρεται στο άρθρο στο οποίο γίνεται ειδική αναφορά σε μια μονάδα στη νήσο Στρογγύλη η οποία παίρνοντας ενέργεια από τον ήλιο παράγει 5 κ.μ. νερό την ημέρα αλλά και σε δύο μονάδες στο Καστελόριζο οι οποίο παράγουν 400 κ.μ. νερό την ημέρα με κόστος παραγωγής στο 1/5 της μεταφοράς αντίστοιχης ποσότητας νερού με πλοίο-υδροφόρα. Πρόβλημα ωστόσο ίσως να αντιμετωπίσει τα επόμενα 30 χρόνια και η Αθήνα, σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου, με την αύξηση της ζήτησης να κινείται σε ρυθμούς 6% τον χρόνο «όχι μόνο λόγω της αύξησης του πληθυσμού αλλά και λόγω της αύξησης των σπιτιών με "διψασμένους" κήπους». Το άρθρο, πάντως, δεν μένει μόνο στις διαπιστώσεις αλλά σε αυτό περιγράφονται και προτάσεις για τη μείωση της κατανάλωσης νερού στα νοικοκυριά στα οποία αντιστοιχεί το 14% της κατανάλωσης - σχεδόν 177 λίτρα την ημέρα ανά άτομο. Ένα ντους μικρότερης διάρκειας μπορεί να γλιτώσεις 12 λίτρα νερό το λεπτό ενώ παρά το γεγονός ότι έχουν υιοθετηθεί τα διπλά καζανάκια ακόμα υπάρχει ποσότητα 9 λίτρων ανά πάτημα σε κάθε χρήση. Τα πλυντήρια πιάτων καταναλώνουν περίπου 8 λίτρα αντί για 60 λίγρα για πλύσιμο στο χέρι.
National Geographic - Ερημοποίηση και επισιτιστική ασφάλεια : Όπως σημειώνεται σε δημοσίευμα της Εφ. Συν. (15/6), αλληλένδετες γενεσιουργές δυνάμεις της είναι οι πλανητικές βιοφυσικές μεταβολές (βιο-γεωχημικοί κύκλοι, κλίμα, ατμόσφαιρα, ύδατα), η ζήτηση για γη (και νερό) από ένα αυξανόμενο παγκόσμιο πληθυσμό, οικονομικές και κοινωνικο-πολιτιστικές μεταβολές (παγκοσμιοποίηση, αστικοποίηση, καταναλωτισμός, εμπορευματοποίηση γης, μετανάστευση), και πλημμελή θεσμικά πλαίσια ρύθμισης των σχέσεων ανθρώπου-περιβάλλοντος από το παγκόσμιο στο τοπικό επίπεδο. Η διαθεσιμότητα παραγωγικής γης επηρεάζει κρίσιμα την επισιτιστική ασφάλεια, την κατάσταση «όπου όλοι οι άνθρωποι, σε κάθε στιγμή, έχουν υλική και οικονομική πρόσβαση σε επαρκή, ασφαλή και θρεπτική τροφή που ικανοποιεί τις διαιτητικές ανάγκες και τις διατροφικές τους προτιμήσεις για μια υγιή και ενεργή ζωή» (FAO 1996). Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο, η επισιτιστική ασφάλεια εξαρτάται από την επάρκεια της παραγωγής, τις τιμές τροφίμων, καυσίμων και συντελεστών παραγωγής, το εισόδημα και τη λειτουργία της επισιτιστικής/εφοδιαστικής αλυσίδας. Τα μέτρα αντιμετώπισης της πανδημίας του κορωνοϊού διατάραξαν αυτή την αλυσίδα και αποκάλυψαν, αφενός, την αλληλεξάρτηση των χωρών για εισαγωγές/εξαγωγές πρώτων υλών, εργατικού δυναμικού και προϊόντων και, αφετέρου, τον κομβικό ρόλο του διεθνούς εμπορίου (σημαντικού επίσης για τις πανδημίες), των μεταφορών και των τιμών των καυσίμων. Έτσι αναδείχθηκε η σημασία της τοπικής/εθνικής επισιτιστικής αυτάρκειας. Με επαρκή παραγωγή τροφίμων, προτάθηκαν (ή/και εφαρμόστηκαν): απαγόρευση εξαγωγών (προστατευτισμός, διατροφικός εθνικισμός), δημιουργία αποθεμάτων/τραπεζών τροφίμων (κυρίως βασικών ειδών διατροφής) και δημιουργία δεξαμενών εργατικού δυναμικού. Ανεπαρκής παραγωγή τροφίμων (για άλλους λόγους), θα όξυνε το πρόβλημα της επισιτιστικής ασφάλειας.
National Geographic - Αποκρίσεις : Εκτενέστατες και μακρόχρονες επιστημονικές έρευνες υποστηρίζουν -σύμφωνα με το δημοσίευμα- ότι η αντιμετώπιση της ερημοποίησης απαιτεί συντονισμένες δράσεις από το παγκόσμιο στο τοπικό επίπεδο που στοχεύουν τόσο στην πλευρά της ζήτησης για γη όσο και στην πλευρά της προσφοράς, την χρηστή επιμελητεία της γης, με κυριότερες τις δημόσιες πολιτικές, την αειφορική διαχείριση γης (Sustainable Land Management) και τον χωρικό σχεδιασμό. Οι δημόσιες πολιτικές οφείλουν να προσφέρουν πλαίσια περιβαλλοντικά και κοινωνικά χρηστής λειτουργίας των οικονομικών δραστηριοτήτων στο χώρο. Ο βαθμός ολοκλήρωσης και συντονισμού τους (policy integration) επηρεάζει κρίσιμα την αποτελεσματικότητα τους. Η αειφορική διαχείριση γης συνδυάζει σύγχρονες και παραδοσιακές τεχνολογίες και πρακτικές για (α) πρόληψη της υποβάθμισης και βελτίωση της ποιότητας των πόρων (εγγειοβελτιωτικά έργα), (β) μετριασμό των επιπτώσεων των δραστηριοτήτων και προσαρμογή σε περιβαλλοντικές και κοινωνικο-οικονομικές μεταβολές (ορθές πρακτικές χρήσης πόρων), (γ) αποκατάσταση υποβαθμισμένων περιοχών (δασώσεις, αναδασώσεις, αποκαταστάσεις γαιών). Τα πολλαπλά, βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, οφέλη της περιλαμβάνουν: ανάσχεση/μείωση της υποβάθμισης γης, μείωση της χρήσης αγροχημικών και νερού, βελτίωση της υγείας και της ικανότητας του εδάφους για δέσμευση άνθρακα που συμβάλλει στην αύξηση της παραγωγικότητας των εδαφών και της παραγωγής και στην αντιμετώπιση της παγκόσμιας υπερθέρμανσης. Οι ξηροθερμικές περιοχές αποθηκεύουν το 25% περίπου του οργανικού και σχεδόν όλο τον ανόργανο άνθρακα (ΜΕΑ 2005). Λόγω ερημοποίησης, χάνονται 300 εκατομμύρια τόνοι άνθρακα κάθε χρόνο. Την περίοδο 1980-2003, περίπου ένα δισεκατομμύριο τόνοι άνθρακα δεν δεσμεύτηκαν στο έδαφος λόγω υποβάθμισης, ποσό ίσο σχεδόν με τις ετήσιες εκπομπές άνθρακα της Ευρώπης (GBO-3 2010). Σύμφωνα με ένα σενάριο, αποκαθιστώντας 12 εκατομμύρια εκτάρια υποβαθμισμένων γαιών το χρόνο θα μείωνε δυνητικά το έλλειμμα στις εκπομπές αερίων θερμοκηπίου κατά 25%. Παρά ταύτα, η ικανότητα δέσμευσης άνθρακα του εδάφους υποτιμάται στις διαπραγματεύσεις για το κλίμα (UNCCD 2007). Τέλος, ο χωρικός σχεδιασμός, υιοθετώντας οικοσυστημική (ecosystem-based) προσέγγιση, υποδεικνύει το ‘μίγμα’ των οικονομικών δραστηριοτήτων (είδος και μέγεθος), και των αντίστοιχων χρήσεων γης, που αρμόζουν στα χαρακτηριστικά μιας περιοχής, καθώς και των υλικο-τεχνικών, χωροταξικών, αναπτυξιακών και θεσμικών μέσων για να επιτευχθούν περιβαλλοντικοί, οικονομικοί και κοινωνικοί στόχοι. Στο εθνικό επίπεδο, ο στρατηγικός χωρικός σχεδιασμός θέτει σε πρώτη προτεραιότητα τον έλεγχο της υποβάθμισης του εδάφους/ερημοποίησης και την εξασφάλιση επισιτιστικής ασφάλειας και αυτάρκειας για μείωση της εξάρτησης από αστάθμητους εξωτερικούς παράγοντες (κλίμα, πρώτες ύλες, εργατικό δυναμικό, κεφάλαιο). Σε περιφερειακό και ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, η πολύ-λειτουργική χρήση της γης (multi-functional land use) – μίγμα συμβατών και συμπληρωματικών δραστηριοτήτων και χρήσεων γης (π.χ. γεωργία με ήπιο τουρισμό) – με εφαρμογή αειφορικών πρακτικών και τοπικών διαχειριστικών συστημάτων (τοπική συμμετοχή, παραδοσιακή τεχνογνωσία διαχείρισης έγγειων πόρων), επιδιώκει την περιφερειακή/τοπική επισιτιστική αυτάρκεια (παραγωγή και κατανάλωση μηδενικής απόστασης), την προστασία των έγγειων πόρων και την κοινωνικο-οικονομική ευημερία. Οι λύσεις που προκρίνονται στην πράξη, όμως, εξαρτώνται από τις εκάστοτε πολιτικές προτεραιότητες όσων έχουν ισχύ και εξουσία λήψης αποφάσεων. Το παράδειγμα της Ελλάδας είναι ενδεικτικό αλλά όχι μοναδικό.
National Geographic - Στην Ελλάδα σήμερα : Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, το Εθνικό Σχέδιο για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης (ΚΥΑ 99605/3719/2001) παραμένει τύπος κενός, χωρίς ουσιαστική εφαρμογή. Η εθνική και Κοινοτική περιβαλλοντική νομοθεσία εφαρμόζεται αποσπασματικά, ή παραβιάζεται κατάφωρα. Ο πρόσφατος περιβαλλοντικός νόμος (4685/2020) δεν αναφέρεται καν στην υποβάθμιση γης/ερημοποίηση. Αντίθετα, επιτρέπει καταστροφικές δραστηριότητες ακόμα και σε προστατευόμενες περιοχές. Οι δημόσιες πολιτικές γενικότερα πάσχουν από έλλειψη συντονισμού και ολοκλήρωσης γύρω από συνετούς στόχους. Ο δημόσιος χωρικός σχεδιασμός (Εθνικά, Περιφερειακά, Τοπικά Χωροταξικά Σχέδια) εστιάζει στη μονοκαλλιέργεια του τουρισμού και στην επιλεκτική αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Προκρίνει μεγάλης κλίμακας έργα ΑΠΕ αδιαφορώντας για (α) τη σημαντική υποβάθμιση που προκαλούν σε γη και οικοσυστήματα, αναιρώντας το όποιο όφελος μείωσης αερίων θερμοκηπίου υπόσχονται και (β) τη συμβολή της αειφορικής διαχείρισης γης τόσο στον κλιματικό όσο και στο στόχο προστασίας γεωργικής γης και φυσικού κεφαλαίου για επίτευξη επισιτιστικής ασφάλειας. Χαρακτηριστικά, η τρέχουσα συζήτηση για την πανδημία και την επισιτιστική ασφάλεια μνημονεύει (απαραίτητα) τη σχέση τους με την κλιματική αλλαγή, αλλά όχι και την ερημοποίηση που σχετίζεται με τις δύο θεμελιωδώς, αντιτίθεται στα ορυκτά καύσιμα και επικροτεί τις βιομηχανικές ΑΠΕ, που υποβαθμίζουν τη γη. Η επισιτιστική ασφάλεια απουσιάζει από τους κύριους αναπτυξιακούς στόχους με εξαίρεση περιόδους επισιτιστικών κρίσεων όπως του 2009 και την τρέχουσα. Οι δηλώσεις και αποφάσεις πολιτικών προσώπων και άλλων εμπλεκομένων αφορούν κυρίως στην επισιτιστική επάρκεια, μια συνιστώσα της επισιτιστικής ασφάλειας, για περιορισμένο χρονικό διάστημα, συμψηφίζουν την τοπική/εθνική παραγωγή με τις εισαγωγές τροφίμων και αγνοούν το περιβαλλοντικό και οικονομικό κόστος παραγωγής. Κατά συνέπεια, προσανατολίζονται περισσότερο σε θέματα διεθνούς εμπορίου και λιγότερο έως καθόλου στην προστασία/αξιοποίηση των έγγειων πόρων για αδιατάρακτη παραγωγή τροφίμων. Η έννοια της εθνικής/τοπικής επισιτιστικής αυτάρκειας δεν φαίνεται να απασχολεί την πολιτεία.
Κατανόηση, Αποτίμηση και Παρακολούθηση της Ερημοποίησης
Πράσινο Ινστιτούτο: Τα αποτελέσματα της ημερίδας για την ερημοποίηση
Σε διεπιστημονική διαπανεπιστημιακή συνάντηση για χάραξη πολιτικής εξελίχθηκε η ημερίδα για το ρόλο των παραγωγικών αναδασώσεων στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης και της διάβρωσης.
Να επανασυνδεθεί, μετά από 20 χρόνια απουσίας, η Ελλάδα με τον ΟΗΕ για την υλοποίηση της Σύμβασης για την Ερημοποίηση.Να επανα λειτουργήσει η Εθνική Επιτροπή για την Ερημοποίηση.
Οι παραγωγικές αναδασώσεις με κατάλληλα φυτά και δέντρα της ελληνικής χλωρίδας μπορούν να αντιμετωπίσουν την ερημοποίηση, τη διάβρωση και γενικότερα την υποβάθμιση των εδαφών και παράλληλα να συμβάλουν στην τοπική οικονομία. Αυτή ήταν η κοινή διαπίστωση της 2ης σχετικής συνάντησης εργασίας ειδικών επιστημόνων που διοργάνωσε με μεγάλη επιτυχία το Πράσινο Ινστιτούτο στις 18/3/2021. Αναφέρθηκε χαρακτηριστικά ότι η αναβλάστηση της υποβαθμισμένης γης μπορεί να συμβάλει στη δέσμευση από 90 έως 150 τόνων άνθρακα ανά στρέμμα σε 30 έτη, γεγονός που διευκολύνει σε μεγάλο βαθμό τις γενικότερες πολιτικές για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής.
Επισημάνθηκε ταυτόχρονα όμως και το έλλειμμα πολιτικής που δημιουργεί η επί 20ετία παύση της λειτουργίας της Επιτροπής για την καταπολέμηση της Ερημοποίησης και η μη συμμετοχή της Ελλάδας στις αντίστοιχες διεργασίες του ΟΗΕ, γεγονός που πρέπει άμεσα να αντιμετωπιστεί. Οι Έλληνες πολιτικοί χρειάζεται να σταματήσουν να αγνοούν ή να υποβαθμίζουν τη σημασία της αντιμετώπισης της ερημοποίησης και την αξία της προστασίας και της αναβάθμισης των εδαφών. Δεν πρέπει να υποτιμάται το γεγονός ότι το 34% της έκτασης της χώρας βρίσκεται κάτω από υψηλό κίνδυνο ερημοποίησης και το 49% σε μέτριο κίνδυνο, γιατί οι επιπτώσεις είναι τεράστιες στην παραγωγή και τα τοπικά εισοδήματα, στο περιβάλλον και σε κοινωνικά προβλήματα σε ευρύτερες περιοχές, ιδιαιτέρως στο νησιωτικό χώρο και στη νότια Ελλάδα.
Ομόθυμη ήταν η πρόταση της επιστημονικής συνάντησης να επανασυσταθεί η Εθνική Επιτροπή για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης για να εφαρμόσει επικαιροποιημένο το Εθνικό Σχέδιο Δράσης. Επίσης, χρειάζεται να καταβληθεί στον ΟΗΕ η οφειλόμενη συνδρομή που έχει δεσμευτεί η χώρα μας να καταβάλει, ώστε να συμμετέχει η Ελλάδα ενεργά και ισότιμα στις εξελίξεις που έχει δρομολογήσει ο ΟΗΕ για την αναθεώρηση της σχετικής παγκόσμιας Σύμβασης για την Καταπολέμηση της Ερημοποίησης που τις τελευταίες ημέρες βρίσκονταν σε διαβούλευση εν όψει της επικείμενης 19ης παγκόσμιας σχετικής σύσκεψης (https://www.unccd.int/). Τα συμπεράσματα και οι προτάσεις αφορούν και την αποτελεσματική χάραξη εθνικών πολιτικών που μπορούν να εξοικονομήσουν τεράστιους πόρους. Διαφορετικά θα κληθεί εκ των υστέρων να καταβάλει η χώρα μας πολλαπλάσιους πόρους λόγω της ενεργοπο του σπιράλ της ερημοποίησης. (συμπεράσματα και προτάσεις του ΟΗΕ εδώ: https://www.unccd.int/sites/default/files/…pdf)
Στην ημερίδα απηύθυναν χαιρετισμό δυο πρώην υπουργοί, οι κ. Γιάννης Τσιρώνης, και Βασίλης Κόκκαλης. Μάλιστα, ο βουλευτής Βασίλης Κόκκαλης ενημέρωσε την ημερίδα ότι αναμένεται άμεσα η απάντηση του υπουργού ΠΑΑΤ σε επίκαιρη ερώτηση για το τι θα κάνει η χώρα μας ώστε να επικαιροποιήσει το εθνικό σχέδιο δράσης κατά της ερημοποίησης.
Την εκδήλωση συντόνισε ο Δρ. Ρήγας Τσιακίρης. Η συμμετοχή στην εκδήλωση ξεπέρασε κάθε πρόβλεψη (πάνω από 130 μοναδικοί χρήστες) και οδήγησε το Πράσινο Ινστιτούτο να κάνει on line αναβάθμιση της πλατφόρμας ώστε να μπορούν να συμμετέχουν όλοι οι ενδιαφερόμενοι.
Άλλες σημαντικές διαπιστώσεις που έγιναν κατά την τρίωρη συνάντηση εργασίας ήταν:
-Η πολιτική της νέας πράσινης συμφωνίας (green new deal) που υιοθέτησε η ΕΕ έχει επιταχύνει τη διαβούλευση και την υιοθέτηση φιλοπεριβαλλοντικών πολιτικών και χρειάζεται να δοθεί βαρύτητα στην αντιμετώπιση της ερημοποίησης.
-Πρέπει να εκδηλωθεί συμμετοχή στην τρέχουσα διαβούλευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη νέα στρατηγική για το έδαφος (λήγει στις 27-4-2021) (περισσότερα: https://ec.europa.eu/info/law/better-regulation/have-your-say/initiatives/12634-Healthy-soils-new-EU-soil-strategy/public-consultation)
-Η διάβρωση του εδάφους, η μείωση του διαθέσιμου ύδατος και η χημική υποβάθμιση του εδάφους συντελούν στην αύξηση της συμμετοχής του εδάφους στο φαινόμενο του θερμοκηπίου έως το 25% των συνολικών εκπομπών. Η χώρα μας πρέπει να δώσει ιδιαίτερη σημασία στα απαιτούμενα διαχειριστικά σχέδια της νέας ΚΑΠ όπου για πρώτη φορά το έδαφος η διάβρωση και η οργανική ύλη είναι μετρήσιμα μεγέθη.
-Η εξαγγελία για αναδάσωση 500.000 στρεμμάτων από το ΥΠΕΝ αν και αποτελεί θετικό γεγονός χρειάζεται να υλοποιηθεί ορθά για να αποφευχθούν αποτυχημένες αναδασώσεις του παρελθόντος καθώς και να συνοδευτεί από την προσπάθεια ανόρθωσης/αποκατάστασης αγροδασικών συστημάτων τα οποία καταρρεύσαν από τη εγκατάλειψη και απειλούνται από τις πυρκαγιές (δασολίβαδα). Επίσης, υπογραμμίστηκε ότι το ΥΠΑΑΤ και το ΥΠΕΝ θα πρέπει να συνεργάζονται με κοινούς στόχους και συντονισμό των δράσεων και των πόρων. Οι δασώσεις χρειάζεται να γίνουν με προτεραιότητα σε ερημοποιημένα αγροτικά εδάφη, σε περιοχές με αναβαθμούς και σε οριακά παραγωγικά εδάφη ώστε να αυξηθεί η πρόσοδός τους και να υπάρχει οικονομικό κίνητρο επανα-καλλιέργειάς τους όπως με φυτεύσεις με παραγωγικά ήμερα και άγρια ενδημικά δασικά δέντρα και θάμνους
-Η διαπίστωση ότι για τον ψηφιακό μετασχηματισμό της γεωργίας δεν έχει ρωτηθεί το γεωπονικό πανεπιστήμιο.
-Η πολιτεία και οι τοπικές κοινωνίες θα πρέπει να εφαρμόσουν συστήματα αειφορικής διαχείρισης του εδάφους, της βλάστησης και του ύδατος, δίνοντας ιδιαίτερη σημασία:
-στην ανάπτυξη καινοτόμων συστημάτων παρακολούθησης του πολύ-παραγοντικού (140 μεταβλητές) και χωροχρονικού φαινομένου της ερημοποίησης με κατάλληλους δείκτες,
-σε δασώσεις και στοχοποιημένες αναδασώσεις και για παραγωγικούς σκοπούς (κτηνοτροφία-μελισσοκομία).
-στη διατήρηση και την παραγωγική επανάχρηση των αναβαθμίδων (πεζουλών) της ξηροθερμικής ζώνης, που θα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «πράσινη υποδομή» προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, αξιοποιώντας το γεγονός ότι από το 2018 οι ξερολιθιές έχουν ενταχθεί στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά της UNESCO, καθώς και την αξιοποίηση και επέκταση της πολύτιμης εμπειρίας που προσφέρουν ειδικά έργα, όπως το LIFE-TERRACESCAPE για την Άνδρο, που ανέδειξε την παραγωγική και πολιτισμική διαχρονική αξία των τοπίων των αναβαθμίδων.
-σε καινοτόμα εργαλεία χρήσης γης όπως είναι η συμμετοχική επιστασία γης από τοπικούς «δρώντες» (actors), με μεταφορά τεχνογνωσίας από ευρωπαϊκούς οργανισμούς επιστασίας γης,
-στην εφαρμογή κατάλληλων κινήτρων επανα-καλλιέργειας και αντικινήτρων εγκατάλειψης
-συστηματική μέριμνα για τη δημιουργία πιστοποιημένων τοπικών ετικετών για προϊόντα, διαδικασίες και υπηρεσίες.
-Τα Διαχειριστικά Σχέδια Βόσκησης και τα Διαχειριστικά Σχέδια που θα προκύψουν από τις δρομολογημένες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000, θα πρέπει να αποτυπώσουν την πραγματικότητα και να αποτελέσουν βασικά εργαλεία για την διατήρηση της βιοποικιλότητας στα ανθρωπογενή οικοσυστήματα με:
-την αντιμετώπιση της υπερβόσκησης που είναι σημαντικός παράγοντας ερημοποίησης, ιδιαίτερα στα νησιά του Αιγαίου όπου η εκτατική κτηνοτροφία ασκείται ασύδοτα και αποτελεί κύριο παράγοντα καταστροφής, μεταξύ άλλων, και των αναβαθμίδων.
-την υλοποίηση παραγωγικών αναδασώσεων με θάμνους και δέντρα και την αποκατάσταση, αξιοποίηση και δημιουργία νέων δασολιβαδικών συστημάτων, ώστε να μειώνεται η εποχική έλλειψη βοσκήσιμης ύλης
-τη δημιουργία πολιτικών ανόρθωσης και επαναχρησιμοποίησης εγκαταλειμμένων εκτάσεων,
-τη δημιουργία πολιτικών στήριξης της εκτατικής κτηνοτροφίας και αξιοποίηση των φιλοπεριβαλλοντικών πτυχών της,
-την υιοθέτηση πρακτικών εποχικής βόσκησης με διαφορετικά ζώα και μίξης συστημάτων βόσκησης, την αποφυγή της μετατροπής της εκτατικής προβατοτροφίας σε βοοτροφία, καθώς και την υιοθέτηση πρακτικών όπως οι ηλεκτρικοί φράκτες για τον έλεγχο της.
-την αξιοποίηση αυτόχθονων φυλών βόσκοντων ζώων γιατί είναι συμβατές με την κλιματική αλλαγή και μπορούν να δώσουν υψηλή ποιότητα προϊόντων.
Οι αλλαγές στις χρήσεις γης που προκαλούν οι ΑΠΕ (α/γ και τα φ/β) σε περιπτώσεις γης υψηλής παραγωγικότητας, όπως στη Θεσσαλία, και αρχαίων πολιτιστικών νησιωτικών τοπίων όπως στο Φραγκάκι της Άνδρου είναι ανεπίτρεπτες και δείχνουν ότι δεν υπάρχει ορθό σύστημα χωροθετήσεων αλλά και αντίφαση αυτών των χωρωθετήσεων με πορίσματα μελετών που πληρώνονται με δημόσιο χρήμα, όπως π.χ. για τον σπιζαετό στην Άνδρο από συν-χρηματοδοτούμενο έργο LIFE για την προστασία του είδους.
Το Πράσινο Ινστιτούτο θεωρεί τιμητική τη συμμετοχή του καθηγητή Νικόλαου Γιάσογλου στην εκδήλωση και επισημαίνει τη θετική συμβολή όλων των επιστημόνων που συμμετείχαν, υπογραμμίζοντας ιδιαίτερα τα λόγια του καθηγητή Βασίλη Παπαναστάση: «Έχω δεχτεί πολλές απογοητεύσεις στη ζωή μου αλλά αυτό που πιστεύω και συμβουλεύω είναι ότι ποτέ δεν πρέπει να τα παρατάμε και πρέπει να επιμένουμε.»
Πραγματοποιήθηκε μια τρίτη επιστημονική συνάντηση στις 30-3-2021 με θέμα «κλιματική αλλαγή και δαπάνες για παραγωγικές αναδασώσεις» με στόχο την καλύτερη αξιοποίηση του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ. Το έργο αναμένεται να περατωθεί στα τέλη Απριλίου με την έκδοση ενός «οδηγού» για την κοινωνία των πολιτών, την αυτοδιοίκηση, την πολιτεία και γενικά για όλους τους συντελεστές, τους «δρώντες» δηλαδή ενός τόπου, ώστε να αξιοποιηθούν με βιώσιμο τρόπο οι χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, μέσα από συνεργασίες.
Το έργο «Παραγωγικές αναδασώσεις για την μελισσοκομία την κτηνοτροφία και την αναψυχή» υλοποιείται με χρηματοδότηση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, μέσω του Ευρωπαϊκού Πράσινου Ιδρύματος (GEF- Green European Foundation) και εντάσσεται στο έργο ««Αποδάσωση και Κλιματική Αλλαγή» του Αυστριακού Οργανισμού FREDA. Το Πράσινο Ινστιτούτο θεωρεί ιδιαίτερα χρήσιμη αυτή την ευρωπαϊκή διάσταση για το συγκεκριμένο έργο αφού στόχος είναι η διάχυση των αποτελεσμάτων του έργου και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Πηγή:
ΑΠΕ – ΜΠΕ / Δημοσιογραφική επιμέλεια: Δημ. Φραγκουλιώτης
https://geography.aegean.gr/files/labs/book_georgios_fotis.pdf
https://fmenr.duth.gr/wp-content/uploads/2022/03/Protection_areas2022_tampakis.pdf
Δημοσίευση σχολίου