To μέλι, ένας από τους θησαυρούς της ελληνικής γης, κατακτά όλο και περισσότερο την προτίμηση του καταναλωτικού κοινού, ακόμη και εκτός συνόρων. Πλούσιο σε γεύση και θρεπτικά συστατικά, αποτελεί πλέον αναπόσπαστο κομμάτι των φημισμένων ελληνικών προϊόντων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ωστόσο, όπως οι ίδιοι οι παραγωγοί επισημαίνουν, παραμένει αναξιοποίητο, καθώς η έλλειψη ιχνηλασιμότητας και η απουσία υποστηρικτικών προγραμμάτων προβολής του εμποδίζουν την ουσιαστική ανάπτυξη του κλάδου. Παρά τα προβλήματα, οι νομάδες της πρωτογενούς παραγωγής επιμένουν, καθώς γνωρίζουν την ποιοτική υπεροχή του προϊόντος, η οποία, όπως λένε, τους διαφοροποιεί σημαντικά και μπορεί να αποτελέσει τη βάση των θετικών προοπτικών, που χαρακτηρίζουν τον κλάδο.
Η ισορροπημένη διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του μελισσιού, αλλά και στην ανθεκτικότητα των μελισσών σε διάφορες ασθένειες. Επομένως, η αναπλήρωση της τροφής που λείπει είναι αποφασιστικής σημασίας. Πολλές φορές, οι μέλισσες εξαντλούν τα αποθέματα τροφής μέσα στην κυψέλη γρήγορα ή για κάποιον άλλον λόγο δεν είναι σε θέση να αποθηκεύσουν πολλή τροφή μέσα σε αυτήν. Και στις δύο περιπτώσεις, το μελίσσι θα δυσκολευτεί να επιζήσει, εάν δεν γίνει τροφοδότηση.
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε ένα μελίσσι η βασίλισσα παίζει τον πρωταρχικό ρόλο και η απόδοση του μελισσιού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ποιότητά της.
Κατά τη διάρκεια μελιτοφορίας, το μελίσσι μπορεί να συλλέγει νέκταρ και γύρη κάθε μέρα, αλλά οι ποσότητες αυτές να μην είναι πολύ μεγάλες και, όταν συμβεί κάποια κακοκαιρία για μερικές μέρες, τότε το μελίσσι κινδυνεύει από λιμοκτονία, επειδή συγχρόνως εκτρέφει και πολύ γόνο.
Οι μέλισσες πρέπει να τροφοδοτούνται στις εξής περιπτώσεις:
1. Όταν δεν υπάρχει μέλι ή γύρη διαθέσιμη μέσα στην κυψέλη, για να διεγερθούν οι μέλισσες, ώστε να εκθρέψουν γόνο και αυτό συμβαίνει κυρίως αργά τον χειμώνα ή νωρίς την άνοιξη.
2. Όταν το μελίσσι κινδυνεύει να πεθάνει από την πείνα.
3. Όταν κάνουμε θεραπεία μιας ασθένειας και είμαστε υποχρεωμένοι να δώσουμε το φάρμακο μέσα στην τροφή.
4. Όταν τοποθετούμε ένα καινούργιο σμήνος μέσα σε μία κυψέλη και πρέπει να το βοηθήσουμε να χτίσει κηρήθρες και να εκθρέψει γόνο.
5. Όταν σε ένα μελίσσι δίνουμε πολλά πλαίσια με φύλλα κηρήθρας και θέλουμε να χτιστούν αυτές οι κηρήθρες γρήγορα.
6. Όταν κάνουμε εισαγωγή μιας βασίλισσας μέσα σε ένα μελίσσι.
7. Όταν κάνουμε βασιλοτροφία και κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής δεν υπάρχει μελιτοφορία.
Η εξάντληση των αποθεμάτων τροφής μέσα στην κυψέλη μπορεί να συμβεί με έναν από τους παρακάτω τρόπους:
1. Όταν ο μελισσοκόμος αφαιρεί πολύ περισσότερο μέλι από όσο πρέπει κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου.
2. Όταν το μελίσσι εκτρέφει πολύ γόνο και είναι υποχρεωμένο να καταναλώνει πολύ μέλι, τόσο για την εκτροφή του γόνου όσο και για την παραγωγή θερμότητας για τη διατήρηση σταθερής θερμοκρασίας στον χώρο της γονοφωλιάς.
3. Όταν έχουμε τα μελίσσια μας δυνατά, έτοιμα για ανθοφορία και τύχει η ανθοφορία αυτή να μη δώσει μέλι, τότε τα μελίσσια επειδή δεν μαζεύουν πολύ νέκταρ, κινδυνεύουν να πεθάνουν από την πείνα.
Όταν τα μελίσσια δεν έχουν τροφή, κινδυνεύουν από λιμοκτονία. Για τον λόγο αυτόν, θα πρέπει ο μελισσοκόμος να κάνει τροφοδότηση για να μπορέσει και να σώσει τα μελίσσια, αλλά και να τα βοηθήσει να αναπτυχθούν γρήγορα. Υπάρχουν πολλοί τρόποι να τροφοδοτήσουμε τις μέλισσες. Οι τροφές που χρησιμοποιούνται είναι κρυσταλλική ζάχαρη, σιρόπι, ζαχαροζύμαρο μέλι, γύρη ή υποκατάστατο γύρης.
Α. Τροφοδότηση με σιρόπι
Η αναλογία ή η πυκνότητα του σιροπιού αλλάζει ανάλογα με την εποχή.
1. Για τροφοδότηση την άνοιξη, χρησιμοποιούμε σιρόπι με αναλογία 1:1, δηλαδή 1 kg ζάχαρη προς 1 kg νερό.
2. Για φθινοπωρινή τροφοδότηση, χρησιμοποιούμε 2 kg ζάχαρη προς 1 kg νερό (αναλογία 2:1).
3. Για τη διεγερτική τροφοδότηση, χρησιμοποιούμε 1 kg ζάχαρη προς 2 kg νερό (αναλογία 1:2). Κατά τη διεγερτική τροφοδότηση, οι ποσότητες του σιροπιού που δίνουμε στο μελίσσι είναι μικρές και συχνές. Για να παρασκευάσουμε το σιρόπι, χρησιμοποιούμε πάντοτε κρυσταλλική ζάχαρη. Θα πρέπει να αποφεύγουμε γλυκαντικές ουσίες άγνωστης προέλευσης ή και ουσίες όπως είναι οι μελάσσες και οι γλυκόζες.
Για την παρασκευή του σιροπιού, μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε νερό της βρύσης, δηλαδή θερμοκρασίας δωματίου ή ζεστό νερό, μέσα στο οποίο διαλύουμε τη ζάχαρη. Ποτέ δεν πρέπει να βράζουμε σε φωτιά το σιρόπι, γιατί μπορεί να καραμελοποιηθεί και να έχουμε απώλειες μελισσών κατά τη διάρκεια της τροφοδότησης.
Β. Τροφοδότηση με κηρήθρες μελιού
Είναι ο πιο εύκολος και γρήγορος τρόπος να τροφοδοτήσουμε τα μελίσσια μας, όταν έχουν άμεση ανάγκη τροφής. Πολλοί μελισσοκόμοι αποθηκεύουν αρκετές κηρήθρες με μέλι, για να τις έχουν σε ώρα ανάγκης, κυρίως νωρίς την άνοιξη. Για να πάρουν το μέλι πιο εύκολα οι μέλισσες, απολεπίζουμε με ένα πιρούνι τα σφραγισμένα κελιά. Προσέχουμε οι κηρήθρες μελιού να προέρχονται από υγιή μελίσσια.
Γ. Τροφοδότηση με ρευστό μέλι
Το ζαχαροζύμαρο παρασκευάζεται με την ανάμειξη μελιού με άχνη ζάχαρη. Το τελικό προϊόν είναι ένα σφιχτό ζυμάρι που τοποθετείται στους κηρηθροφορείς ακριβώς πάνω από τη γονοφωλιά. Με κρύο καιρό προτιμούμε την τροφοδότηση με ζαχαροζύμαρο, το οποίο τοποθετούμε πάνω από τη μελισσόσφαιρα. Κατά την ανάμειξη, μπορούμε να αντικαταστήσουμε κάποια ποσότητα μελιού με νερό. Επίσης, μπορούμε να αναμείξουμε διάφορα φάρμακα, όπως μυκοστατικά για την ασκοσφαίρωση ή αντιβιοτικό για την πρόληψη ή καταπολέμηση της νοσεμίασης.
Δ. Τροφοδότηση με αντικατάστατο ή υποκατάστατο γύρης
Όταν υπάρχει έλλειψη γύρης, τότε ο μελισσοκόμος πρέπει να τροφοδοτεί τα μελίσσια του με φυσική γύρη που έχει συλλέξει ή με αντικατάστατα και υποκατάστατα γύρης. Η φυσική γύρη μπορεί να δοθεί στα μελίσσια μέσα στην κηρήθρα, όπως την αποθηκεύουν οι μέλισσες, ή με τη μορφή γυρεόπιτας. Κηρήθρες με γύρη 3 εφοδιαζόμαστε από δυνατά υγιή μελίσσια, μπορούμε όμως να συλλέξουμε φυσική γύρη με τη βοήθεια γυρεοπαγίδων, τις οποίες τοποθετούμε σε δυνατά υγιή μελίσσια κατά τη διάρκεια ανθοφορίας. Αντικατάστατο γύρης είναι κάθε πρωτεϊνούχο υλικό, που μπορεί να τροφοδοτηθεί στις μέλισσες, δεν περιέχει γύρη και αντικαθιστά τη φυσική γύρη. Υποκατάστατο είναι κάθε αντικατάστατο γύρης, που περιέχει όμως και ένα ποσοστό φυσικής γύρης. Το αντικατάστατο ή υποκατάστατο γύρης δίνεται στο μελίσσι με τη μορφή πίτας. Η πίτα πρέπει να τοποθετείται στους κηρηθροφορείς ακριβώς πάνω από την περιοχή του γόνου.
Εν των μεταξύ, θα πρέπει να σημειωθεί ότι σε ένα μελίσσι η βασίλισσα παίζει τον πρωταρχικό ρόλο και η απόδοση του μελισσιού είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ποιότητά της. Κάθε προσπάθεια για την εκτροφή άριστων βασιλισσών αξίζει τον κόπο και οι προσπάθειες του μελισσοκόμου ανταμείβονται στο πολλαπλάσιο. Για να εξασφαλίσουμε ένα υγιές και παραγωγικό μελίσσι, θα πρέπει να αντικαθιστούμε τη βασίλισσά του κάθε χρόνο ή, στη χειρότερη περίπτωση, κάθε δύο χρόνια. Με τη σωστή γενετική βελτίωση και, κατόπιν, τη συστηματική βασιλοτροφία, μπορούμε να παράγουμε πολλές και άριστες βασίλισσες.
Η ποσότητα, αλλά και η ποιότητα της τροφής που καταναλώνει η βασίλισσα είναι ύψιστης σημασίας. Όταν η τροφοδότηση με βασιλικό πολτό είναι ελλιπής, τότε όλες οι μετέπειτα τεχνικές προετοιμασίες είναι άχρηστες. Σύμφωνα με τον Haydak (1957), το μεγαλύτερο μέγεθος που έχουν οι υποφαρυγγικοί αδένες είναι στις εργάτριες ηλικίας πέντε ημερών, όταν καταναλώνουν πολλή γύρη. Η άριστη φυσιολογική κατάσταση των εργατριών έχει άμεση επίδραση και στην καλή διατροφή των κηφήνων και των βασιλισσών. Την ημέρα του εμβολιασμού θα υπάρχουν στην κυψέλη πολλές παραμάνες μέλισσες 5-6 ημερών και καλά θρεμμένες. Τα κελιά που εκτρέφονται με αυτές τις συνθήκες είναι μεγάλα και ομοιόμορφα σε μέγεθος, με εξαιρετικά ανεπτυγμένο το ανάγλυφό τους, δείγμα ότι έχουν εκτραφεί καλά.
Τις πρώτες ημέρες, μετά την έξοδό της από το κελί, η βασίλισσα δέχεται τη φροντίδα των εργατριών μέσα στο κυψελίδιο μέχρι να ωριμάσει αναπαραγωγικά. Είναι πολύ σημαντικό το κυψελίδιο να έχει αρκετή τροφή (μέλι και γύρη), καθώς και αρκετό πληθυσμό, ώστε να έχουν τη δυνατότητα οι εργάτριες να ρυθμίζουν τη θερμοκρασία του και να τροφοδοτούν επαρκώς τη βασίλισσα.
Η δύναμη του μελισσιού, χωρίς αμφιβολία, έχει σημαντική επίδραση στο αποτέλεσμα της βασιλοτροφίας. Δεν φτάνει, όμως, μόνο ο αριθμός των εργατριών ενός μελισσιού, έχει σημασία και η αναλογία οικιακών και συλλεκτριών μελισσών. Έτσι, με μια ισορροπημένη σύνθεση του πληθυσμού, έχουμε έναν μεγάλο αριθμό παραμανών εργατριών που θα είναι καθοριστικός για την ποιότητα των κηφήνων και των βασιλισσών που θα εκτραφούν. Για την εκτροφή μιας βασίλισσας, απαιτείται ένας ελάχιστος αριθμός μελισσών στο κυψελίδιο σύζευξης. Όσο πιο μεγάλος είναι ο αριθμός των εργατριών τόσο πιο σταθερή διατηρείται η θερμοκρασία μέσα στο κυψελίδιο ή στην κυψέλη, ιδίως όταν οι καιρικές συνθήκες είναι αντίξοες (πολύ κρύο ή πολλή ζέστη). Για τις ελληνικές συνθήκες, το τριπλοκυψελίδιο είναι το πιο κατάλληλο, γιατί περιέχει 4.000 – 5.000 μέλισσες, που είναι αρκετές για να εκθρέψουν άριστες βασίλισσες, ακόμη και σε αντίξοες συνθήκες.
